Bir çok deÄŸerli kitabın sahibi olan Prof. Dr. Mehmet Demirci’nin 40 Levha 40 Yorum isimli eseri Kubbealtı NeÅŸriyatı arasında çıktı. Büyük bir ilgi gören ve övgü dolu yazılar yazılan eserde, 40 hat eseri levhanın metni konu ediniliyor. Kitapta yazıların ne dediÄŸi, bize neler hatırlattığı ve anlamları izah ediliyor. Konuyla ilgili seçkin eserleri bulunan Prof. Dr. Mehmet Demirci, bu açıklamaları arasında yeri geldikçe tasavvufî yorumlara da yer veriyor. Hem göze, hem de gönle hitap eden, hüsn-ü hat sanatının müstesna eserlerinin süslediÄŸi kitabı büyük bir zevkle temâşa edecek ve eserlerle ilgili metinleri istifadeyle okuyacaksınız. 192 sayfadan meydana gelen 40 Levha 40 Yorum eseri hakkında deÄŸerli ilim adamı Prof. Dr. Mehmet Demirci ile bir mülâkat yaptık. Aziz hocamız, suallerimize her zamanki mütevazılığı ve vukufiyeti ile cevap verdi. Ä°ÅŸte sorularımız ve aldığımız cevaplar:

Aziz hocam öncelikle Kubbealtı Neşriyâtı arasında yeni çıkan 40 Levha 40 Yorum isimli eserinizden dolayı sizlere teşekkür ediyoruz. Bu kitap, pek düşünülmeyen bir konuda hazırlanmış çok kıymetli bir çalışma. Zaten gördüğü ilgi de bunu gösteriyor. Öncelikle bu eserin yazış hikâyesini sizden dinleyebilir miyiz? Düşünce nasıl meydana geldi ve çalışmaya nasıl başladınız?

Bendeniz uzun yıllar Ä°zmir’de çıkan Yeni Asır gazetesinde ramazan ayı boyunca, ilgili sayfada yazılar yazdım. Her sene benzer ÅŸeylerin tekrarı uygun gelmezdi. Onun için yeni, farklı ve faydalı konular arama gayretine düştüm. Oldum olası hat levhalarına ilgim vardır. Onların yazısı, istifi gerçekten çok zevklidir. Hele okunması ayrı bir dikkat, bilgi, çaba ve tecrübeyi gerektirir.

Bu ilgim 2006 yılı ramazan yazıları için hat levhalarımızı konu olarak seçme sonucunu doğurdu. 2008 yılı ramazan ayında da TRT radyosu iftar programlarında her gün bir tane olmak üzere bu metinlerden hareketle konuşma yaptım.

BilindiÄŸi gibi yüzlerce levha vardır. Ben o gün için en yaygın olan, hemen hemen her yerde rastlanabilen ve kısa olan, az kelime ihtiva eden levhalara öncelik verdim. Bir gazete yazısını okuyanlar genellikle orta anlayış ve idrake sahiptir, diye kabul edilir. Onun için anlaşılır ve kolay takip edilir bir yazı üslûbu seçmeye çalıştım. KitaplaÅŸma safhasında levha sayısını 40’a çıkardım. Gazete sütunuyla sınırlı olmadığı için, sonradan eklediÄŸim 10-12 yazının hacmi daha uzun olabildi.

Kitabın ham ÅŸekli bilgisayarda epeyce bekledi. Benim hayalim levhaların renkli ve kaliteli bir baskıyla verilmesiydi. Bunun bir takım teknik zorlukları olduÄŸunu biliyordum. Önce bu ÅŸartla baÅŸka bir yayınevine verdim. 6-7 yedi ay sonra renkli basamayacaklarını söylediler. Tam o günlerde UÄŸur Derman Bey’in Ã–mrümün Bereketi-1 kitabı çıktı. Orada pek çok hat örnekleri var. Åžansımı denemek istedim, ilk verdiÄŸim yerden izin alarak, kitabın baskısını Kubbealtı’na teklif ettim. HoÅŸ bir tevâfuk, o gün UÄŸur Derman Bey de oradaydı. Levhaların basıma uygun ÅŸekillerini temin etme konusunda yardımını rica ettim, saÄŸ olsun kabul buyurdu. Benim hayalim halâ renkli baskı idi. Teknik zorluklardan mı, masraflı olacağı düşüncesinden mi bilmiyorum, siyah-beyaz olarak basıldı.

Bilindiği gibi sıradan sözler levha yapılmaz. Ya bir ayet-i kerime, ya bir hadis-i şerif, ya bir kelâm-ı kibâr veya manzum veya mensur bir kısa söz levhâ yapılır. Burada ölçü nedir?

Ben hattat değilim, bu konuda bir ölçü olup olmadığını bilmiyorum. Tahminim şu: Âyet ve hadislerden kısa ve çarpıcı bölümler seçilir diye düşünüyorum. Levhalarda çok uzun sözler tercih edilmese gerek. Birinci tercih sebebi sözün kendisi ve anlamı ise, ikincisi de ihtiva ettiği harfler olabilir. Çünkü bazı levhalardaki harflerin istifi, uyumu, görüntüsü gerçekten bir estetik hârikasıdır. Bir kısım sözler de şanslıdır diyebiliriz; çünkü birçok hattat tarafından tekrarlanmıştır, farklı yazı türü ve üslûpla defalarca yazılmışlardır.

“40 Levha” deniliyor. Levhaları 40’la sınırlamanızın bir anlamı var mı? “40” sanırım bizde mânevî deÄŸeri olan bir rakam. Hazreti Peygamberin sözleri de seçilirken “40 Hadis”ler tercih ediliyor. Niçin 40?

40 rakamı kitaplaÅŸma safhasında oldu. Aslında Benim ilk koyduÄŸum isim “Hat Levhalarımız Ne Diyor?” idi. Alt baÅŸlık olarak da -40 levha 40 yorum- ibaresi vardı. Kubbealtı Vakfı BaÅŸkanı Sinan Uluant Bey, bu alt baÅŸlığın kitap ismi olarak daha cazip olacağını söyledi. Böylece 40 Levha 40 Yorum adıyla çıkmış oldu.

Sorunuzu cevaplarken DÄ°A 40. ciltteki “Kırk” maddesine baktım. “40” rakamının eski kültürlerde ve semavî dinlerde manevî deÄŸeri olduÄŸu görülüyor. A. Schimmel’in Sayıların Gizemi ve Sayıların Esrarı adıyla dilimize çecrilmiÅŸ bir kitabı var. Orada da bu konuda malûmat bulunur.

Orta Asya kökenli tarih destanlarında yiÄŸitlerin yanında 40 er ve 40 hatun bulunduÄŸu ifade edilir. Hz. Musa Tur Dağı’nda 40 gün kalmıştır. 40 yaÅŸ olgunluk devresinin baÅŸladığı yaÅŸtır. Hz. Muhammed 40 yaşında peygamber olmuÅŸtur. Şöyle bir hadisten söz edilir: “Ãœmmetimin dînî iÅŸlerine dair 40 hadis derleyen kimseyi Allah Taalâ fakihler topluluÄŸu arasında diriltir.” Buradan hareketle pek çok “Kırk Hadis” derlemeleri yapılmıştır.

Tasavvuf kültüründe bazı tarikatlerde çile çıkarma uygulaması vardı. Farsça “çihl”, kırk demektir, çile buradan gelir. Arapça’daki karşılığı “erbaîn”dir. Çile çıkarmak veya erbaîn çıkarmak aynı anlama gelir. Şöyle uygulanırdı: DerviÅŸlerin tenhâ veya özel yapılmış bir mekâna çekilip kırk gün kırk gece, çetin bir perhiz ve nefis mücâdelesi döneminden geçmeleridir. Bu müddet zarfında beslenme, uyku ve dünyâ kelâmını en aza indirerek hem beden hem de düşünce ile âzamî derecede ibâdet ederler. Alevî-Bektaşî inanışında “Kırklar Meclisi, Kırklar Meydanı” vardır. “Kırk derviÅŸ bir kilime sığar, iki sultan bir iklime sığmaz” denir. Türk atasözleri ve deyimlerinde 40 sayısı çokça yer alır.

Bugüne kadar hüsn-i hat daha ziyade sanat yönüyle dikkati çekiyordu. Türkiye’nin bir çok yerinde hat sanatına merak salanlar olduÄŸu gibi üniversitelerimizde de bu vadide akademik eÄŸitimler verilmeye baÅŸlandı. Ä°lk olarak bu sanatın mânâ yönü üzerinde durdunuz ve hat eserlerine yaptığınız yorumlarla, dikkatleri eserlerin bu cephesine çektiniz. Buna niçin ihtiyaç hissettiniz?

Hat bir güzel sanat eseridir, göze hitab eder, estetik bir değer taşır. Ama nihayet bir araçtır. Neye aracılık eder? Bir takım mânâlara ve fikirlere. Yazı bir kaptır, o kabın içinde önemli şeyler vardır. Maruz kaldığımız kültür erozyonu sebebiyle, levhalardaki yazıları okuyamaz olduk. Okusak bile dilini anlayamaz hale geldik. Benim yaptığım hat levhalarının neler söylediğini anlamak için bir kapı aralamak oldu. Bundan 70-80 sene öncesinde okur-yazar olanların çoğu, sanırım benim kaleme aldıklarımı ekserisini bilirlerdi. İlâve olarak din ve tasavvuf kültüründen hareketle biraz yorum kattım. Amacım, levha metninden hareketle, idraklere bir şeyler sunarak ruh ve mânâ dünyalarını zenginleştirmeye çalışmaktır.

Bizim medeniyetimizde hüsn-i hatt’ın mühim bir yer iÅŸgal ettiÄŸi mâlum. Sadece camilerde, dergâhlarda, tekkelerde deÄŸil, tarih boyunca Müslüman Türklerin iÅŸyeri ve evlerinde de bu eserler bulunduruldu, asıldı ve temâşâ edildi. Bunun bize ait olduÄŸunu söyleyebilir miyiz, yani Ä°slâm dünyasında, diÄŸer Müslüman ülkelerde de bu levhalar bu kadar yaygın mı?

Bu sorunun cevabını iyi bilmiyorum. Hatla uÄŸraÅŸan sanat tarihçilerimize sormalı bu soruyu. Levhaların evlerde, iÅŸ yerlerindeki yaygınlık nisbeti de çeÅŸitli ülkelere bizzat gidip görerek tesbit edilebilir. Benim böyle bir tecrübem olmadı. Yanılmıyorsam meselâ “Ta’lik”, Ä°ran menÅŸe’li bir yazı türüdür. Bizde de sevilen bir yazı ÅŸekli olmuÅŸtur.

Hat sanatına Ä°slâm âleminde en çok deÄŸer veren Türkler olmuÅŸtur. Takdim yazınızda da belirttiÄŸiniz gibi “Kur’an Mekke’de nâzil olmuÅŸ, Kahire’de okunmuÅŸ, Ä°stanbul’da yazılmıştır.” Bu meÅŸhur sözün ışığı altında ÅŸunu sormak istiyorum: Hüsn-i hat (güzel yazı sanatı) bir bakıma bize özgü bir sanat mıdır, dünyada bu kadar Ä°slâm ülkesi varken, hele bu sanatta esas Arap harfleri iken niçin diÄŸer Ä°slâm ülkeleri de deÄŸil de Türkler bu sanatta bu derece temayüz etmiÅŸtir?

Bu soruya da en iyi cevabı hatla uÄŸraÅŸan sanat tarihçileri verebilirler. Benim hatırıma gelen ÅŸunlar: Unutmamalı ki Osmanlı Türk Devleti dört beÅŸ asır boyunca Ä°slâm ülkelerinin lideri durumundaydı. Ä°stanbul, Ä°slâm dünyasının kültür ve sanat baÅŸkenti sayılırdı. Mârifet iltifata tabidir. Özellikle güzel sanatlar, büyük kültür merkezlerinde neÅŸvü nemâ bulur. Maddi-mânevî destek olmadan sanatkâr hayatını idame ettiremez. Ä°stanbul’dan baÅŸlamak üzere, Osmanlı coÄŸrafyasında mimaride, musikide olduÄŸu gibi, hat sanatı için de uygun ÅŸartlar ve ortamlar daha fazla olmuÅŸtur denebilir.

Hatlarda Arap yazısı kullanılmıştır. Unutulmamalı ki Arap alfabesi kısa sürede Ä°slâm alfabesi haline geldi. Ä°slâm dünyasının temsilcisi de uzun yıllar boyunca Osmanlı-Türk Devleti oldu. BaÅŸka bir çok alanda olduÄŸu gibi, hat sanatının da bu topraklarda daha çok geliÅŸmesi tabii bir sonuçtur. “Dünyada bu kadar Ä°slâm ülkesi varken” diyorsunuz. Hatırlamalı ki Ä°slâm ülkelerinin büyük çoÄŸunluÄŸu geçen asrın baÅŸlarına kadar Osmanlı’nın bir eyaleti idi. Mûsıkîde ve hat sanatında Ä°stanbul, merkez ve belirleyici konumda idi. Cumhuriyet döneminde bile Åžerif Muhiddin Targan 1934’te Irak Devlet Konservatuarı’nı kurdu ve on iki yıl başında bulundu. Sonraki yıllarda Cinuçen Tanrıkorur da aynı hizmet için BaÄŸdat’ta bulundu. Hattat Aziz Efendi (1872-1934) Ä°stanbul’dan Mısır’a gitti ve orada 11 yıl (1922-1933) hat hocalığı yaptı.

Geçmişte hat sanatı evlerimizin duvarlarını, camilerimizin içini ve kitabelerini, çeşmelerimizi ve mezar taşlarımızı süslüyordu. Bir çok nesneye hat sanatı işlenmiştir. Acaba bu özlü sözlerde amaç sadece bir sanat icra etmek miydi, yoksa o sanatın yanı sıra Müslümanların dikkatlerinin bazı hususlara çekilmesi, şuurlanması, intibaha gelmesi ve özüne dönmesi mi murad ediliyordu?

Sorunuzdaki çeÅŸitli ihtimallerin hepsi söz konusu olabilir. Aslında bunların tamamını bir bütünün parçaları olarak görmek mümkündür. O bütün tevhid inancıdır, Allah’ın vahdaniyetidir. Allah’ın sonsuz tecellileri vardır. Bu tecelli hattatta sanat kabiliyeti olarak görünür. Yazılan yazıyı okuyanda idrak olarak tezahür eder. Hattat bunun ÅŸuurundadır, onun bir yetiÅŸme edebi vardır. “AÅŸk olmayınca meÅŸk olmaz” denir. O aÅŸktan kaynaklanmak üzere meÅŸkin içinde adab erkân da vardır. Ahlâki salâbeti ve sanatın geleneÄŸine saygısı olmayana icâzet verilmezdi. Bu iÅŸin özünde, sanatı ibadet düşüncesiyle icra etme düşüncesi vardır. Sanatkârlık bir kabiliyettir, Allah vergisidir. GeliÅŸmesi de âdâbına riayet ederek olur. Hat sanatkârından beklenen bu Hak vergisinin şükrünü eda etme düşüncesiyle hareket etmektir. Hat için seçtiÄŸi metinler de bu şükrün ifadesine medâr olur. Ayrıca okuyanlara faydalı olma gayesini de göz önünde bulundurur.

Besmele, ism-i celâl, kelime-i tevhid, “Eleysallahü bikâfin abdeh / Allah kuluna kâfidir”, “Levlâke levlâke lemâ halaktü’l-eflâk / Sen olmasaydın, sen olmasaydın felekleri yaratmazdım”, “Men sabera zafera / Sabreden zafere ulaşır”, “El-hamdü lillâhi alâ külli hal / Her halde Allah’a hamd olsun”, “El-mü’minü mirâtü’l-mü’min”, “Ä°nne ekrameküm ındallâhi etkaküm / Allah katında en deÄŸerli olanınız en çok takva sahibi olanınızdır” gibi levhalarda bir bakıma hayatın temel düsturlarını ve Müslümanın temel prensiplerini görüyoruz. Bu levhalara âdeta yollarda ÅŸoförleri uyaran ikaz levhaları gözüyle bakabilir miyiz?

Siz o gözle bakmışsınız, iyi düşünmüşsünüz. Bu yazılara ikaz levhaları iÅŸaret taÅŸları denebilir. Ä°nsanlara ahlâkı, adaleti, ümidi, sabrı, sevgiyi, zarafeti hatırlatan spot cümleler gözüyle bakılabilir. Tabii bu sonucun saÄŸlanması için mânâlarının bilinmesi gerekir. Bu kitabın o yönde bir faydası oldu. “Evimde bu levhalardan vardı. Mânâsını anlayınca deÄŸeri gözümde bir kat daha arttı.” diyenlere rastladım. HoÅŸuna giden bir açıklamayı okuduktan sonra, ilgili levhayı arayıp duvarına asmak isteyenler de az deÄŸil.

Sizin yorumunuzun tahakkuk etmesi için hatların duvarda bir levha olarak kalmaması, anlaşılması ve hâl edinilmesi gerekir. Her zaman bu sonuca ulaşılamayabilir, ama gene de levhalardaki mânâları anlayan ve idrak edenler elbette vardır.

Dinî ve ahlaki ilkelerimizin aslında hepsi güzeldir. Bu güzellikler sanat değeri taşıyan yazılarla karşımıza çıkarsa kıymeti bir kat daha artar. Nadîde mücevherler sıradan bir kapta, kibrit kutusunda değil, el emeği göz nûruyla işlenmiş değerli kutularda saklanır. Hikmetli sözler, güzel hatla yazılır, ustaca bir tezhible çevrelenir, kaliteli bir çerçeve içine alınırsa değerleri bir kat daha artmış olur.

Levhaları izah ederken tefsir ve hadis kitaplarına başvurduğunuz gibi zaman zaman da tasavvufî yorumlar yapıyorsunuz. Zaten tasavvufa dâir kıymetli eserlerinizle tanınıyorsunuz. Değerli bir ilim adamı ve tasavvuf tarihçisisiniz. Şunu sormak istiyorum: Tasavvufun bizim inanç dünyamızdaki yerini bugün geçmişe kıyasla baktığınızda nasıl buluyorsunuz? Tasavvufa büyük bir ilgi var, özellikle gençler, hanımlar ve meraklılar tasavvufi eserleri arıyor, buluyor ve onlardan istifade ediyor. Tasavvufun özüne inilebildiği söylenebilir mi? Bu levhaların da yaygınlaşmasıyla tasavvufa genişleyen bir ilgi ve sevginin doğduğunu söylemek mümkün mü?

Tasavvufun inanç dünyamızdaki yeri tartışılmaz bir noktadadır. Türkler İslâmiyeti tasavvufi üslupla daha çok sevip benimsemiştir. Bilhassa geniş halk kitleleri itibarıyla bakarsak bizim müslümanlığımızın tasavvuf rengi ağır basar.

Tasavvuf dinin içselleÅŸtirilmesi, hayata katılması, hâl edinilmesi, canlı olarak yaÅŸanılmasıdır. Cibril hadisindeki beyana göre, kiÅŸinin kendini her an Hakk’ın huzurunda hissetmesi ve ona göre davranmasıdır. Bir baÅŸka hadisdeki ifadeyle “Ä°manın tadının bulunması”dır. Bunun yolu da gene aynı hadise göre “sevgi”den geçer. Tasavvuf, estetikle de yakından alâkalıdır. Tasavvuf inanışına göre herÅŸey Hakk’ın isim ve sıfatlarının tecellisidir. Allah’ın cemâli celâline galiptir. Her yerde cemal isminin tecellileri görmek mümkündür. Sanatkârlar, bu görme yeteneÄŸine daha çok sahiptirler. Onlar aslında olmayan birÅŸeyi var etmezler. Var olan cemal tecellilerini daha bir görünür hale getirirler. “Allah güzeldir, güzelliÄŸi sever” ifadesi bir hadistir. DiÄŸer Ä°slâm sanatlarında olduÄŸu gibi hat sanatında da bu hadis önemli bir ilham kaynağıdır. Bunlar tasavvuf-sanat iliÅŸkisine dair kısa izahlardır.

Sorunuzdaki tasavvufa olan alâkanın birçok sebebi olabilir. Aslında bütün dünyada dine ve manevî alana bir dönüş olduğundan söz edilmektedir. Teknolojideki baş döndürücü ilerlemenin, vahşi kapitalizmin getirdiği aşırı refahın, tüketim çıılgınlığının, hızlı yaşama şartlarının insanları yorduğu bir gerçektir. Bunun sonucu, mânevî arayışlar olacaktır. Bu süreçte tasavvuf adeta bir ilaç gibi gelir. Zaten geçmişimizde kadim kültürümüzde tasavvuf önemli bir yere sahiptir. Yaşanmış tecrübe edilmiş ve olumlu, yapıcı etkileri hep görülegelmiştir.

Dinle arası hoş olmayan seküler çevrelerin insanları meditasyon seanslarıyla, yoga çalışmalarıyla, kişisel gelişim programlarıyla mânevî ihtiyaçlarını giderme yoluna gidiyorlar. Ne ki bunların bizim dünyamızda bir karşılığı yoktur.

Kültürlerin kökleri ne kadar derinlere giderse bugünkü görünümleri de o kadar verimli olur. Tasavvuf geleneğinin temelleri çok sağlamdır. Bugün ona olan ihtiyaç ve alâka artmıştır. Özünü bozmadan günümüz şartlarına uygun bir üslupla sunulunca tasavvuf, ilgi konusu olmaya devam edecektir. Kökü bize ait olduğu için bir doku uyuşmazlığı da söz konusu değildir. Bu alanda güzel çalışmalar vardır.

Kitabın son levhası olan “Lâ taknetû min rahmetillâh / Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyiniz.” levhası çok önemli. Zaman zaman karamsarlığa düşen, ümitsizliÄŸe kapılan insanlarımızı ikaz için mühim bir iÅŸarettir. Bu levhayı bizim için lütfen yorumlar mısınız?

“Lâ taknetû min rahmetillâh”, (Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyiniz) Zümer sûresinin 53. âyetinden alınmadır.

Kur’an-ı Kerîm’in en ümitli âyetidir. Ancak bu ümit günaha teÅŸvik deÄŸil, en günahkâr kimseleri bile bir an önce tövbe edip, Allah’a yönelmeye dâvet anlamı taşır. Ayet, insanları dâimâ ümitli olmaya çağırmaktadır. Allah’ın rahmeti geniÅŸtir. Allah hem korkulan hem de sevilen ve kendisinden sonsuzca ümid edilen bir varlıktır. Ä°deal olanın korku ile ümit arasında (beyne’l-havfi ve’r-recâ) bulunmak olduÄŸunu da söylemeliyiz. Ãœmit, Allah’ın rahmetinin gazabından üstün olduÄŸu müjdesine sığınmaktır.

Allah’ın rahmeti sonsuzdur, O hep bizim iyiliÄŸimizi murad eder. Bize bizden daha yakındır. Bizdeki en küçük olumlu tavrı ve yöneliÅŸi hoÅŸnutlukla karşılar. Bir Kudsi hadisin beyanına göre bir karış yaklaÅŸana O bir arşın yaklaşır, yürüyerek kendine gelene O koÅŸarak gelir.

Bu âyetin sebeb-i nüzûlü (iniş sebebi) olarak gösterilen bir olaya göre: Bir grup insan, Müslüman olduktan sonra kendilerine yapılan işkence sonucu dinden dönmüşlerdi. Huzurlu değildiler, Müslümanlar da onları ayıplıyor ve hallerine üzülüyorlardı. Nihâyet haklarında bu âyet inince gelip tekrar Müslüman oldular.

Âyetin geliÅŸ sebebi ne olursa olsun, mesajı umûmîdir ve herkes için bir müjdedir. Ä°nsanları dâimâ ümitli olmaya çağırmaktadır. Pek çok hadîs-i ÅŸerîfe göre tövbe kapısının her zaman açıktır. Hz. Mevlânâ’ya atfedilen “yine gel” diye baÅŸlayan dörtlük tam da bu âyetin anlamına uygundur:

Yine gel yine gel, ne olursan ol yine gel.

İster kâfir, ister mecûsi, ister putperest olsan da gel.

Bizim dergâhımız ümitsizlik dergâhı değildir.

Yüz kerre tövbeni bozmuş da olsan yine gel

Burada söylenmek istenen ÅŸudur: GeçmiÅŸin önemli sayılmaz, hangi dinden hangi inanıştan olursan ol, mühim deÄŸildir. Pek çok kötülükte bulunmuÅŸ, tövbe etmiÅŸ yine kötülüğe dönmüş, bunu yüz kere tekrarlamış ve bu yüzden ümitsizliÄŸe düşmüş olabilirsin. Ama bütün bunlardan sonra yüz birinci defa tövbe etmek mümkündür. Sende böyle bir niyet, bir kıpırdanış ve yeni bir uyanış varsa, son bir gayretle, geçmiÅŸe bir sünger çekmek azmindeysen buyur gel. Bazıları bu dörtlüğe “olduÄŸun gibi gel” sözünü de ilâve ederler. Rubainin aslında böyle bir ÅŸey yoktur. OlduÄŸu bibi kalacaksa gelmesine de ihtiyaç yoktur.

Hat sanatı ile tezhip ve ebru sanatı, taş işçiliği ve hakkâklık arasında bir yakınlık, ve bağ vardır?

Bunlar benim alanımın dışında ve uzmanlık gerektiren hususlardır. Dışarıdan gördüğüm kadarıyla özellikle tezhib, hattı tamamlayan bir unsurdur. Sanat değeri yüksek bir yazının çevresi aynı seviyede bir müzehhib eliyle süslenince daha bir güzellik kazanır, nûrun alâ nûr olur. Aynı şekilde ebru ile hattın birleştiği levhalar da vardır. Bildiğim kadarıyla tezhib ve ebru, tek başlarına bağımsız gelenekli sanat alanlarımızdır, ama tezhîbin hatla birleşmesinin örneği daha çoktur.

Etimolojik olarak “tezhib altın kelimesinden gelir, altın yaldız sürmek, böylece “süslemek” demektir. Hat levhasında tezhib o levhayı daha deÄŸerli hale getirir.

Taş işçiliğinde ise, iyi hattat elinden çıkmış bir yazı, mermer veya kaliteli taş üzerine oyularak veya kabartma olarak işlenir. Hattat usta ise, taş işçisi de hünerli ise ortaya bir sanat harikası çıkar. Eski mezarlıklarımızın çoğu adetâ bir hat ve taş işçiliği galerisi gibidir. Mermer, dayanıklı bir malzeme olduğundan asırların tahribatına göğüs gerebilir. O bakımdan mezar taşları canlı birer sanat ve tarih vesikası sayılır.

Eserin hazırlanması sırasında zannediyorum bazı hattatlardan, sanatkârlardan istifade ettiniz, onlardan bahseder misiniz?

Başta da belirtmiştim, açıkladığım hat levhalarının basıma uygun örnekleri konusunda M. Uğur Derman Bey yardımcı oldu. Yazıların hattatlarına ait doğum ölüm tarihleri de lütfetmiş, kendisine müteşekkirim.

Hocam lütfettiniz cevaplar için çok teşekkür ederim.

Ben de size teşekkür ederim.

PROF. DR. MEHMET DEMÄ°RCÄ°

1942’de Konya’nın Bozkır ilçesine baÄŸlı Kovanlık köyünde doÄŸdu. Köyünde baÅŸladığı ilkokulu Konya AkçeÅŸme Ä°lkokulu’nda bitirdi. Konya Ä°mam-Hatip Okulu ve 1965’te Ä°stanbul Yüksek Ä°slâm Enstitüsü’nden mezun oldu. Orta dereceli okullarda öğretmenlik yaptı. Tasavvuf Tarihi dersi için yapılan sınavla, 1969 sonlarında Ä°zmir Yüksek Ä°slâm Enstitüsü’ne atandı. Enstitü 1982’de Dokuz Eylül Ãœniversitesi Ä°lâhiyat Fakültesi’ne dönüştü. Bu kurumda 40 yıla yakın Tasavvuf dersleri okuttu. Kazakistan’da Hoca Ahmed Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Ãœniversitesinde 6 ay öğretim üyeliÄŸi yaptı. 2009’da emekli oldu.

Telif kitapları:

Türkistan Notları (Kubbealtı neşriyatı)

Yahya Kemal ve Mehmed Akif’te Tasavvuf (Akademi Kitabevi)

Mesnevi Hikâyelerinden Dersler (Vefa yayıncılık)

Mevlânâ ve Mevlevî Kültürü (H yayınları)

Yûnus’ta Hak ve Halk Sevgisi (H yayınları)

Sorularla Tasavvuf ve Tarikatler (Damla Yayınevi)

İbâdetlerin İç Anlamı (Mavi yayıncılık)

Gönül Dünyamızı Aydınlatanlar  (Mavi yayıncılık)

Nûr-i Muhammedî (Kitabevi)

Hadislerle Tasavvuf Kültürü (Vefa yayıncılık)

Tarihten Günümüze Tasavvuf Kültürü-Makaleler (Vefa yayıncılık)

Târihî-Tasavvufî Menkıbeler ve Yorumları (Nefes yaynları)

40 Levha 40 Yorum (Kubbealtı neşriyâtı)

Yayına hazırladığı kitap:

Ä°smail Ankaravî’nin Kasîde-i Tâiyye Åžerhi (Osmanlı Tasavvuf Düşüncesi) (Vefa yayıncılık)

Tercüme:

Nurlar Hazinesi

(Ä°bn Arabi’nin hazırladığı 101 Kudsi Hadis- Ä°z yayınları)

RÖPORTAJ: Mehmet Nuri Yardım

www.sanatalemi.net