HAZRETİ MEVLÂNÂ

ve

YAKINLARI

 

MEŞHUR SİPEHSÂLÂR RİSALESİ

 

  

Sipehsâlâr Feridun bin Ahmed

 

 

 

---

 

CEZBE VE AŞK

 

Hazreti Pir Efendimizin cezbe ve aşkı o kadar yüksekti ki, bu küçük kitapta onların yüzde biri bile anlatılamaz. Ancak “az çoğun delilidir” diyerek onun hallerinden birer koku belirtelim. Akıllılara bir işaret yeter.

Ey okuyucu, Allah seni muvaffak etsin, bilmiş ol ki, cezbe Hakk’ın tevfikine bağlı ezeli bir nasiptir; Cenabı Hakk’ın inayetine mazhar olanların ruhlarına yaratılmalarından önce yoldaş edilmiştir. Bir ârif demiştir ki:

- “Cezbe ve tevfik Hakk’ın kula sebepsiz ve talepsiz verdiği bir ihsandır.”

Allah’ın bir lütfu olan bu devlet, mümine gülümseyen yüzünü başlangıçta gösterirse onu az bir çalışma ile yüksek makama ulaştırır. Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz; “Hak’tan bir cezbe, insanların ve cinlerin ibâdetinden daha hayırlıdır” buyurmuştur.

Allah’a kavuşma yolunda, yani sülûkta, her hangi duraklama olsa Cenabı Hak cezbe bağışlayıp, onu o takılıp kaldığı makamdan geçirir.

Hazreti Pir Efendimize ezeli nasip olarak cezbe ihsan edilmiş olduğundan zaman zaman gelen cezbelerle sülû- kunu tamamlardı. Bu yolda eriştikleri her makamda kendisine açılan hakikatlere dair bir koku ifade buyururlardı:

 

 “Manaların aşkının burakı, benim aklımı da gönlümü de aldı, götürdü.

Nereye götürdüğünü benden sor ki, söyleyeyim.

Çünkü senin bilmediğin bir tarafa götürdü.

O yüksek revaka yani önü açık çardağa, o manaların semasına götürdü ki,

Orada ne ay vardı ne de felek, orada cihan bile cihanlıktan çıkar.

Canın Süheyl yıldızı Rükn-ü Yemaniden doğduğu zaman ay;

Güneş, yedi göklerin kutbu için secdeye kapanır.”

Başka bir yerde de bu manada büyük ve güçlü bir halin sırrından şöyle bahsederler:

 “Saadet doğanı gelip eteğimizden çekti, otağımızı göklerin üstüne kurduk.

Şükürler olsun; Mısır ülkesinin rüyasında bile görmediği şekeri;

Biz dişimizin dibinde bulduk.

Ayın dönmesi ömürleri kısalttığı halde;

O hakiki sevgili, devranımıza uzun bir ömür bağışladı.”

Bu manevi hazinelerin anahtarının her kelimesi binlerce hakikati ihtiva eder, eğer açıklamasına girişsek iş uzar, asıl maksat kaybolur. O yüzden asıl maksada gelelim. Hazreti Sultan Veled Efendimiz erişmiş olduğu bu ezeli inayet hakkında şöyle buyurmuştur:

 “İlâhî, beni ezelde yaratttığın zaman, aşkım kemalde idi.

Ne gök vardı, ne güneş vardı, ne bir insan başı, ne de onun bir külahı vardı.

Tâ o zaman sen benim duamı işittin de;

Beni muhabbetin için ayırdıklarının içinden, aşkın için seçtin.”

Hazreti Pir Efendimiz başka bir yerde, ezel sabahında zatının tıynetiyle eş olan büyük inayeti açıklarken, o bâki sâkînin elinden manevi bir ağızla tatmış olduğu bir şarabın tadından şöyle bahsederler:

 “Ey ezel sâkisi, bizi güzelliğinin divanesi kılmak içindir ki vücud toprağımıza aşkının şarabının cür’asını döktün.

Bizim cemal mecnunu olmamızı istemeseydin, döker miydin hiç?”

Diğer bir gazelde de buyururlar ki:

 “Bu gönlüm beni yakamdan tutup o yarin köyüne doğru götürüyor. Beni muhabbet bâdesini içtiğim köye götürüyor.

O kadar içtim, sarhoş oldum ki, pabuçlarım, sarığım birbirine dolaştı.”

Hazreti Pir Efendimiz, ezeli inayete mazhar olup o inayetin kanadıyla benliğin korkunç çöllerinden uçup geçmiş olduğundan, tarikat saliklerinin irşadı için o halin beyanına dair çeşitli sözlerinden kısacık da olsa alıntı yapmış olduk.

 

 

SEKR VE İSTİĞRAKLARI

 

Hazreti Pir Efendimizin sekr ve istiğrakları nasıl anlatılabilir ki, onu güzel sözlerinden çoğu sekr halinde söylenmiştir. Bu öyle bir makamdır ki, ricalullah kurb ve vuslat makamına kavuştukları vakit o halin ziyadeliğinden muhabbet şarabını yudum yudum içerek rabbanî buluşmanın sarhoşu olurlar. Nitekim Resulullah (s.a.s.) Efendimiz şöyle buyururlar:

“innallahe teâlâ şeraben eaddehu lievliyaihi iza şeribû sekirû ve iza sekirû tâbû ve iza tâbû sâmitû” yani: “Allah Teâlâ Hazretleri’nin evliyası için hazırlamış olduğu bir şarab vardır ki, onu içtikleri zaman sarhoş olurlar, sarhoş oldukları vakit hoş olurlar, hoş oldukları vakit sessiz olurlar.”

Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz, özel bir yakınlık olan “Kab-ı kavseyni ev edna” makamına erdiklerinde; Cemal ve Celal ahadiyetini basiret gözüyle müşahede eylediler. Sübhanî ayetlerin keşfinden ve rabbanî rümuzların çözülmesinden sonra; Hak Teâlâ’dan, biri süt ve biri şarap ile dolu, nurdan iki kadeh geldi. Bunlardan birini seçmeleri istendi. Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz;

- “Sütü seçtim” buyurdular. Zira o vakit şeriat hükümlerinin ve tarikat kurallarının başlangıcıydı. Hakikat şarabının kadehini; arifler, aşıklar ve ümmetinin ileri gelenleri için saklamışlardı. Hazreti Mevlânâ Efendimiz o şarabın vasıflarından çok söz etmişlerdir. Allah ondan bizlere de içirsin amin. Şöyle buyururlar:

 “O öyle bir şaraptır ki, eğer ondan bir yudum yere damlasa, ot bitmeyen, çorak topraktan; hemen güller çıkar, gülistanlar meydana gelirdi.

O öyle bir lâl renkli şaraptır ki, eğer gece yarısı her taraf karanlık içindeyken; coşup taşsa, gökler ve yer nurlarla dolardı.

Sevgilim, sen beni mest edince şöylece bir seyret! Avları arasında zevk sarhoşu olan aslan nasıldır, bak gör!”

 

Başka bir gazelde şöyle buyururlar:

 “Âlemin bağı, meyi, engûru mevcud olmadan

Lâyezâli bâdesinden canımız mahmur idi

Âlem-i can Bağdad’ında biz “enel Hak” der idik

Nükte-i Mansûr evvelden dahi mezkûr idi

Etmemişken âb u kilde nefs-i küll mi’marlık

Tâ harâbât-ı ezelde ıyşimiz ma’mûr idi”

 (Cihanda henüz bağ, bâde, üzüm yaratılmamıştı ki, bizim canımız kutsal şaraptan sarhoş ve mahmurdu.

Mansur’un tevhid nüktesiyle ilgili sözünün daha münakaşası yokken, biz can cihanının Bağdad’ında “enel Hak” diyorduk.

Nefs-i küll yani kudret eli, su ile toprağa mimar olmadan, Âdem’i yaratmadan önce; bizim yiyip içmemiz hakikatler harabâtında mükemmeldi.)

Bu mübarek gazelin açıklaması çoktur, fakat burada maksat şarabın özelliğini anlatmaktır.

Zamanın muhakkiklerinden Şeyh İbni Fârız Hazretleri, elest bezminde içtiği muhabbet şarabı hakkında şöyle buyurur:

 “Henüz üzüm yaratılmamışken biz, cananın cemalini anarak aşk şarabıyla sarhoş olduk.”

Hazreti Mevlânâ Efendimiz, kendilerinde hasıl olan o şarabın sarhoşluk özelliklerini beyan ederken yüksek beyitler söylemişlerdir. Şu iki beyitte işaret buyrulanlar marifet ehline tam sermayedir:

 “Güzel yüzlü canımın sâkîsi, dervişini sarhoş etmek için testi testi şarap verir.

Başımdan, ayağımdan habersiz bir halde, küp dibinde oturdum;

Şimdi bana yalnız muînim Hak hükmediyor.”

Sekir sahibi olan evliya ve kâmillerden buna benzer pek çok yüksek sözler nakledilmiştir. Lâkin Hazreti Pir Efendimizin sekir hali herkesten fazla olduğu için; inci saçan dilinden gelen sözler de hepsinden yüksek ve kutsal, makamları ise hepsinden daha şereflidir. Hazreti Mevlânâ Efendimiz buyurur:

 

 “Rindân-ı harâbat yedi içti de gitti

Bizler ebeden yiyip içtikçe oturduk”

 (Aşk harabâtının rindleri lâyezâlî cemal şarabından içtiler, gittiler.

Biz ise sonsuz bir zevk ile visal şarabını içtik, gitmeyip oturduk.)

Bunun gibi pek çok yüksek söz Hazreti Pir’den nakledilmiştir. Bu kitaba örnek olmak üzere bu kadar alındı.

Kâmil mü’min istiğrak ile cezbedilip vuslat şarabından tadınca, cemal ve celal sarhoşu olur, kendinden çıkar. Kendine gelince yani beşeriyet âlemine inince; eski hal zevklerinden ayrılmasından dolayı onda aşk ve şevk meydana gelir.

Vecd; aşk ve şevkin üstün gelmesidir. Bir arif der ki: “vecd, şevkin galebesine tahammül etmekten dolayı ruhun ıstırap ve kararsızlığıdır.” Hazreti Pir Efendimiz bu hallerin vasıflarıyla doluydu. Zâhirinin bâtınına uyması yüzünden aşk özelliklerini seçmişti. Açıkça bellidir ki, şevk ve aşk adımlarıyla hakikatin sonsuz tavırlarını dolaşmıştı. Aşağıdaki beyitler gittiği bu tavırların büyüklüğü ve yüksekliğinden haber verir, aşk yüzünden müşahede eyledikleri iştiyak çokluğunu gösterir:

 “Otuz yıl Mecnun gibi senin için koştum, dolaştım.  O ıssız vahşi bir adada; yaş, kuru hiçbir şeye rastlan- mazdı.

Ah o zaman ben, senin her şey olduğundan habersizdim. Aklım iman ve küfür kaygısında kalmıştı.

Ey gönül, sen iki cihanın dışında, bir hakikat kâinatısın, ilâhî bir cihansın.

Her şey senden ibaret, fakat sen her şeyden münezzehsin.”

Diğer bir gazelde beyan buyururlar:

“Hakikat ve aşk yolunun yolcularına yoldaş oldum, Rabb’ın huzurundakilerle arkadaşlık ettim.

Altı yönün dışında bir kubbe gördüm. Hemen toprak olup o kubbenin tabanına yayılıp döşendim.

Her nefsin yoldaşı Azrail idi, ama ben hiç aldırmadım; can bana lazım değil ki ondan üzüleyim.

Ölümle yüz yüze savaştım, sonra ölüm bayramıyla sevindim.

Aşkın damarlarında kurumuş kan, aşıkların iki gözünden sızan şebnem oldum.

Bazen İsa gibi tamamen lisan kesildim, bazen Meryem gibi suskun bir gönül oldum.

Meryem ve İsa hakkında anlatılanlar var ya; bana inanırsan, o dahi ben oldum.

Ah sonsuz aşkın neşterleri önünde; yüzlerce onulmaz yara oldum. Evet, ama; o yaraya şifa olacak merhem de yine ben oldum.

Dünyevi hayat atının varlık kolanını tamamiyle gevşettim. Fakat ondan sonra beka üzengisi üzerinde sağlamca durdum.

Gerçi hazin hazin inleyen sazın sırtı gibi belim aşk ile büküktür. Fakat yine sen o güvenli ve ölmez neyin lâhutî sesini benden dinle, evet benden dinle!

Allah bilir ya; hakikat bana yüzünü gösterdi. Ben, aşk ahının şehidi oldum ve pek iyi bildim.

En büyük bayram Şemsi Tebrizî idi. O bayramın en büyük kurbanı ben oldum.”

Bu yüksek gazeldeki beyitlerin her kelimesi Hazreti Pir Efendimiz’e açık olan hakikat sırlarına işarettir. Bunun deniz gibi olan açıklamasına dalınacak olursa uzun kaçar. Zamanın büyüklerinden bir zat bu beyitlerin bir beytini açıklarken iki tabaka kağıdı doldurmuştu. Şimdi biz yine sözümüze dönelim ve Hazreti Mevlânâ Efendimiz’in açıkladığı aşkın bazı sırlarını ve aşkta gelmiş olduğu bazı makamları gösterelim. Ey hakikat talibi, bil ki, Hazreti Pir Efendimiz aşkta hadsiz hesapsız derecede heybet, ihtişam ve şan sahibiydi. Halinin başından sonuna kadar saattten saate aşkı ve şevki artar ve katlanırdı. Bu seçkin özelliğinin aşırılığına rağmen, daima o halin fazlalaşmasını ister asla kanmazdı. Nitekim buyururlar:

“Kumlar suya doydu, ben kanmadım.”

Sonunda o büyük isteği sayesinde en yüksek makamları geçtiler. Nitekim o hali şöyle açıklar:

 “Öyle bir aşk makamına ayak bastım ki, o aşk ile aşık lara reis olurum.

Ey dost, ben aşkın çocuğuyum fakat babamı geçtim, ondan ileri giderim.”

Diğer bir gazelde aşkta tamamen yok olduklarını sembolik bir ifadeyle işaret buyururlar:

 “Bu vücudun izleri yok olmuştur, bir kadehte onun işi tamam oldu. Artık onda tecelli eden tamamiyle O’dur.

Benim bir gönlüm var ki, aşk yolunda harap mı haraptır. Aşk tutkunluğu onu birden bire harap etmiştir.

Aşka de ki: kendi muhabbetine düşmüş birini mi arıyorsun; işte o senin istediğin gibi bir düşkün aşık, gel de elinden tutup kaldır!”

Yine bir yüksek gazellerinde buyururlar:

 “Ben neşeliyim, neşe benim! Zühre yıldızı benim ahenkli sesimi terennüm eder.

Aşk, aşıklar arasında benim için işvelenir.”

Bir başka gazelde aşk hususunda kendilerine görünen güçlü bir makamın vasıflarını şöyle beyan ederler:

 “Bu gece yarısı böyle mehtap gibi nurlu görünen kimdir? Bildim, bildim; aşk peygamberidir bu, mihraptan çıkıp geldi.)

“Aşk fazilette, ilimde, defterde, kitapta değildir.

Halkın dedikodusunu ettiği yol, aşıkların yolu değildir.

Aşk bir nûranî ağaçtır; dalları ezelde, kökleri ebed- dedir.

Bu aşk Tûba’sının ne Arş’la, ne arzla (yerle) bir ilgisi var.

İrşad maksadıyla buyururlar:

 “Hoş heves oldu âşıka canını eylemek feda

Aşk kanattır ey oğul, gayrisi hep onun heva”

 (Aşıka can feda eylemek hoş gelir. Aşk kanattır oğlum! geri kalan hevesten başka bir şey değil.)

Ve yine buyururlar:

 “Aşık ol, aşık ol, elverdi eşeklikten geç

Padişahzâdesin âhirde esirlik nenedir”

 (Aşık ol aşık, eşeklikten vaz geç. Sultanzâde olduğun halde daha ne vakte kadar böyle esarette kalacaksın?)

Yine buyururlar:

 “Bîaşk geçen ömrünü hiç katma hesaba

Aşk âb-ı hayattır dil ü candan onu ahz et”

 (Aşksız geçen ömrü hayattan sayma. Aşk âb-ı hayattır, onu sen candan gönülden kabul et.)

Bu konuda Hazreti Pir Efendimizin kutsal sözleri pek çoktur. Bu kadarcık örnek gösterildi.

 

 

EVLİYANIN HAVF VE HAŞYETLERİ

 

Evliyanın sülûkunda ortaya çıkan havf, haşyet, reca ve bastın sebebi nedir, Hazreti Pir Efendimiz bu kısımda nasıl sülûk eylemişler ve neler söylemişlerdir bunları anlatacağız.

Kur’an-ı Kerim’de; “Kesin olarak bilin ki, Allah’ın evliyasına korku yoktur, onlar mahzun da olmazlar”[26] buyrulduğu halde büyük evliyaya ne sebepten korku ve haşyet gelir diye sorulursa bil ki, velayet, mümini kuşatmış olan inayetten bir duvardır. Vesveselerin saldırısından nefsi korur, yönünü sırat-ı müstakime doğru çevirir, onu aşağı düşmekten kurtarır.

Havf üç çeşittir: avamın korkusu, havassın korkusu ve ehassın korkusu.

Avamın korkusu; çok günah işlemiş olmaktan dolayı cezalanmaktan korkmaktır.

Havassın korkusu; makamından inmek, Hakk’a yakınlık makamından uzak düşmek korkusudur.

Ehassın korkusu ise; nefsin edebinin yüksekliğinden ve Hakk’a yakınlığın fazlalığından dolayıdır. Zira kurbiyet (yakınlık) makamına tam olarak eriştiğinde, eldeki imkân vasıtaları ortadan kalkar, Celal azameti, neliksiz niteliksiz Hak hüviyeti müşahede edililir. Hak (c.c.) Hazretleri’nin yakınlığındaki azamet ve heybetten onlara havf ve haşyet gelir. Nitekim Kur’an’da “Şüphesiz âlim kullar, Allahtan en çok haşyet duyarlar.”[27] buyruldu.

Anlatıldığına göre, Ali (r.a.) Efendimiz’in terbiyesinde yetişmiş olan, bütün şeyhlerin imamı Pir Hasan Basri (r.a.) Hazretleri’ni havf ve haşyet öyle kaplamıştı ki, yalnız başına oturduğu vakitte, yalın kılıç çekmiş birinin önünde oturuyormuş gibi dururdu. Gönlündeki yanıklıktan ötürü onu hiç kimse gülerken görmemişti. Zira aradaki vasıtalar ne kadar ortadan kalkarsa, azamet de o kadar fazla tecelli eder.

 “Ehlullaha ziyadedir hayranlık

Onlar vâkıf siyaset-i sultana”

Hazreti Cüneyd buyurur:

“Hak Teâlâ’nın bazı kulları vardır ki, Allah’tan havf üzere oldukları zaman; güçleri tükenir, dilleri söylemez olur, akılları şaşkın kalır. Onların bu hali; Allah Teâlâ’ya karşı kendilerine gelen heybet ve dehşettendir. Halbuki onlar aslında çok güzel konuşan, akıllı, zeki ve Allah’ı ve ayetlerini bilen kimselerdir.”

Hazreti Pir Efendimiz yakınlık makamına eriştiklerinden sözlerinin çoğu vuslat açıklamalarıdır. Tecelli nurlarına battıkça; hüzün ve havf vücudunu kaplar, bunun sırrından sözler ederdi. Nitekim buyururlar:

 

 “Dünyada en küçük bir sevinç beni korkutur;

Sen bu kadar zenginlikle nasılsın?”

Diğer gazelde şöyle buyururlar:

 

“Eğer gönlün gerçek sevgilinin gamıyla ferah değilse;

Sen o ezeli şahın aşkında eksiklisin.

Gerçek hazineden ayrı kalmaktan kork, şunun bunun eziyetinden korkma.

Zira Hakk’ın kızması insanınkine benzemez.”

 

Başka bir gazelde teslim ve rıza bahsinde buyururlar:

“Sevgili gam tarafında ise neşelenmeyi hiç düşünme,

Çünkü aslanın pençesinde bir av gibisin sen.”[28]

 

 

RECA

 

Reca, İsa Mesih’e (a.s.) ait bir sıfattır. Hak yolunda olan bir kimsenin bu sıfatı taşıması lazımdır. Şeyh Osman Hazretleri şöyle buyurmuştur: “Havf, Allah Teâlâ’nın adlinden, reca fazlındandır.”

Reca; havf ile birlikte olmalı, biri diğerine tercih edilmemelidir. Nitekim denilmiştir ki: “insanın havfi ve recası tartılsa her ikisi de birbirine eşit olmalıdır.”

Eğer ümit korkudan fazla olsa, yersiz bir güven gelir. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur: “Ey insan, seni kerim Rabbına karşı mağrur eden şey nedir?”[29]

Eğer korku ümitten üstün olsa, helak getiren bir ümitsizlik meydana gelir. Nitekim buyrulur: “Allah’ın rahmetinden ancak kâfirler ümit kesip me’yus olurlar.”[30]

Şu halde reca, Cenabı Hakk’ın lütuf ve rahmetine hüsnüzan edip kuvvetle inanmaktır. Cenabı Hak buyurur: “O kimseler ki, iman ettiler, yurtlarını terkettiler ve Allah yolunda mücahede eylediler, işte onlar ilâhî rahmetten ümitlidirler.”[31]

Bu anlatılanlardan belli olduğu gibi; havf ve reca sıfatları kâmilde birbirine denk olmalıdır. Mesela daima güneş olursa, sıcaklık ve kuruluktan dolayı hiçbir nebat bitmez ve büyümez. Eğer hep yağmur olursa, yine böyle olur.

Fakat insan son demlerinde recaya sarılmalı, ilâhî rahmet ve inayeti beklemelidir. Yahya bin Muaz Hazretleri şöyle buyurmuştur: “Havf suyu Hakk’ın adalet denizinden, reca suyu fazl denizinden içilir. Halbuki Allah’ın lütuf ve ihsanları adaletini geçmiştir. Çünkü Cenabı Hak “Rahmetim gazabımı geçti”[32] buyurmuştur.

Hazreti Pir Efendimiz cemal tecellisinden sonsuz haz ve nasib aldıklarından ve hüsnüzanları hakkalyakin mertebesinde bulunduğundan; recaya dair pek çok ince hakikatler söylemişlerdir. Doğru ahlakı, basiret gözü ve Hak kelamını işiten kulağı olan kimse, bu bir damladan mana ve hakikat deryalarına idrak ayağını yetiştirir.

Hazreti Pir Efendimiz şöyle buyurur:

 “Ariflerin ışığı ve şahidi kendilerinin dışında değildir.

Onlar üzümün kanını içmemişlerdir; onların şarabı kendi kanlarıdır.

Evet, kanlı gönüllerinin muhabbetine düşmüşlerdir onlar.

Sâki bize afyonunu teklif etme, onu sen gam mahpuslarına ver.

Zira bâdeyi gamlı olanlar neşelenmek için içerler.

Halbuki biz, neşe veren o bâdeden ziyade gönül hoşluğu severiz.

Gam bize kastedemez; çünkü bizim kanımız gama haramdır.

Fakat biz gamı kovar, yok ederiz; onun kanı bize helaldir.

Bizim etrafımızda dolaşan gam, kendi kanına susamış demektir.

Ben ölüler gibi surun üfürülmesine bağlı değilim.

Aşk efsunlu nefesiyle her an bana can bağışlar.”

 

Bir rubâide şöyle buyururlar:

 

“Madem ki, gönlümde o kıskanç perinin sureti vardır, bu âlemde benim kadar neşeli kim olabilir?

Vallahi ben neşeli olmadıkça yaşayamam. İşitiyorum; gam denilen bir şey varmış fakat bunun ne olduğunu bilmiyorum.” [33]

Başka bir gazelde şöyle buyurur:

 “Gamın ne haddi var ki, adımızı ağzına almaya kalksın? Sevinçli ve neşeli ol, biz gamdan da gamlıdan da vaz geçmişiz.

Biz gerçeği söylüyoruz, sen inanmıyorsun. Halbuki biz iki cihanın ikrarından da inkârından da geçmişiz.”

Yine buyururlar:

 “Gam, keder öldü, ağlamak gitti, ben ve sen sağ olalım.

Nerde ağlamak varsa, şimdi gülmeye döndü.”

Bir başka gazellerinde kendisine bağlı olanları irşad için buyururlar:

 “Gamın gide deyu verdim sana mey-i cânı

Düşüp de gamlara her şad olandan umma medet”

 

(Gam çekmeyesinı diye; sana can ve aşk şarabını sundum.

Gamın ne yeri var artık, bundan sonra sen öyle neşelenirsin ki, her neşeliyi geçersin.)

 

Cemal tecellisinden pay aldıkları vakit, başka bir makamda buyururlar:

 “Bütün âleme cemalinin gül çehresiyle gül, zira ne kadar gülsen yeri vardır.

Cihanda her eğri, her doğru; senin boyunun, kaşlarının meftunudur.”

 

Hazreti Pir Efendimiz bu makamda çok sözler söylemişler, yüksek hakikatler açıklamışlardır.

 

 

GÖNÜLLERİN GİZLİ SIRLARINI BİLMELERİ

 

Tasavvuf ehlinin “eşraf’ül kulûb” dedikleri bu şuurun, bu yüksek makamın kâmil mümine ne vakit geldiğini şöyle açıklıyoruz:

Ey hakikat isteklisi, bil ki, kâmil mümin kemale erince; onu seyr-i ilallah’ta (Allah’a gidişte) bütün ruhanî ve cismanî melekûttan geçirirler. O da basiret gözüyle bütün yüce ve alçak varlıkları görür, bütün inceliklere muttali olur. Hazreti Pir Efendimiz, Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz’in miracından haber vererek şöyle buyururlar:

 

“Bakışı sapmayan”[34] Peygamber Efendimiz bütün âlemleri görüp geçti,

Nihayet öyle bir nakış gördü ki, artık ondan sonra hiçbir güzelliğe aşık olmadı.”

Ondan sonra seyr-i meallah’ta (Allah’la gidişte) onun ilmelyakini aynelyakine erişir, belki hakkalyakine ulaşır. Nitekim Hazreti Ali (r.a.) Efendimiz bu hali kendi bakımlarından şöyle beyan buyurmuşlardır: “Bende öyle bir yakin yani kesin bilgi var ki, eğer Hakk’ı görmeye engel olan perde açılsa, benim yakinim şimdikinden fazla olmazdı.”

Salik bu dereceye yükselir ve âlem-i kübrada[35] kibriya nakışlarını seyrederse, âlem-i sagir[36] olan insanın gönlündekileri görüp bilmesi onun için garipsenecek bir şey değildir. Hazreti Pir Efendimiz de aziz nefsini temizlemiş, kudsi sırlara ermiş olduklarından insanın içindeki yazısız nakışları açıkça okurlardı. Nitekim buyururlar:

 

“O ne güzel, ne hayret verici bir kudret kalemidir ki, senin gönül açıcı suretini nakşetmiştir.

Nedir o sendeki irfan, nedir o kemâlât, herkesin kalp kitabını daha yazılmadan evvel okuyorsun.

Ey gönül, mademki o şahlar şahının doğanı seni avladı, öyleyse sen kuş dili tercümanısın.”

 

Diğer gazellerinde buyururlar:

“Tabipler, hastaların renginden hastalıkları nasıl anlıyorlarsa, bâtın gözleri açık olanlar da senin yüzünün ve gözünün renginden dinî durumunu görürler.

Senin renginden kahrını ve kinini anlarlar. Fakat seni rüsvay etmemek için gizler, açığa vurmazlar.

Hakikati gören arif, yüzünün mektubunu gözden geçirir fakat dudağıyla okumaz. Yoksa bu gebenin gelecekte ne doğuracağını pek güzel bilir.”

Yine buyururlar:

“Bu tabipler bedene ait her şeyi bilirler. Senin hastalığını senden iyi bilir, gerek nabzından gerek gözünden sende hemen yüz hastalık keşfederler.

Tabipler seni yeni muayene ettikleri için bazı işaretlere muhtaçtır.

İlâhî tabip olan kâmiller ise; uzaktan adını duyar duymaz, bakışlarıyla senin varlığının derinliklerine girer, sendeki manevi hastalığı, senin doğmadan önceki hallerini basiret gözüyle görürler.”

Bu hususta kendilerinden görülen kerametleri anlatmak isterdim ve lakin özel yerinde anlatacağım için burda tekrar etmeyeceğim.

 

 

KUTUPLARIN TEVHİD VE İTTİHADI

 

Cenabı Hak seni yakin hakikatlerin ve ilâhî marifetlerin sonuna eriştirsin. Bil ki, bu anlatılan makamlar ricalullah için büyük makamdır, pek zor, şiddetli ve korkulu bir yerdir. Tevhidin hakikatine zâhir ehlinden hiç kimse erişememiştir, yani tasavvuf erbabının dışındaki alimler bunları bilmezler. Nitekim Mesnevi’de Hazreti Pir Efendimiz buyurur:

 

“Ayakların izi deniz kıyısına kadardır,

Yani denizin içinde ayak izi yoktur.”

 

Deniz kıyısından murat halk âlemi, denizin içi ise emr âlemidir. Yani zat denizine erişip seyr-i fillah’a (Allah’ta gidiş) gelindiğinde orada ne bir iz ve ne de bu gidişe bir son vardır.

Tevhidin manası bir bilmek ve bir demektir. Nitekim Cenabı Hak şöyle buyurur: “Allah Teâlâ Hazretleriyle beraber bir başka ilah tutmayınız.”[37]

İttihadın manası ise bir olmaktır. Bu makam tevhid makamından daha yüksektir fakat bir olmaktan maksat; kısır bakışlı bir zümrenin vehmettiği gibi hulül değildir. Cenabı Hak bundan yücedir. Bu manada Hazreti Attar buyurur:

 “Küfr oldu bu yerde ittihad ile hulül

Bir vahdettir bu geldi lâkin tekrar”

“İttihad ve hulül iddia etmek küfürdür,

Fakat yine bir vahdet olarak tekrar edilmiştir.”

 

İttihad şudur: salik bütün makamları geçer, mücahede ve riyazetlerle bakır gibi olan nefsini, iksir haline getirir ve bütün amellerini hiçe sayıp ahadiyet sıfatına kabiliyet kazanır.

Ondan sonra kendisindeki bütün maddi ve manevi iradeler kalkar, Hakk’ın iradesine bitişir ve sonunda Hakk’ın sıfatıyla sıfatlanır.

Şeyh Evhadeddin Kirmani Hazretleri buyurur:

 

“O kadar git ki, bu yolda ikilikler kalksın

Salik ol ki, ikilikler var ise ger kalksın

Sen o olmazsın eğer gayret edersen amma

Erişirsin o yere senliğin olmaz asla”

 

(İkilik kalkıncaya kadar bu yolda git. Gerçi sen O olmazsın ama gayret edersen senden senlik tamamen kalkar.)

Kâinatın Efendisi Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz “Benimle işitir, benimle görür..”[38] olmuştu, ahadiyet sıfatına bürünmüştü. İşte bu yüzden Hak Teâlâ onun hakkında “Attığın zaman sen atmadın velâkin Allah attı”[39] ve “Hudey- biye’de ağaç altında sana biat edenler Allah’a biat etmişlerdir, Allah’ın tasarruf eli onların itaat ellerinin üstündedir”[40] diye hitap buyurmuştur ki bu mananın büyük işaretidir.

Ariflerin sultanı Beyazıd Bestami Hazretleri demiştir ki:

“Otuz sene Hak ne buyurduysa, ben onu yaptım. Şimdi otuz senedir ben ne dersem Hak onu yapıyor.”

Zira sülûkun başlarında onun iradesi henüz Hak iradesinde yok olmamıştı. Ondan dolayı otuz yıl kendi nefsini Hakk’ın emir ve yasaklarına itaat ettirdi, otuz yıldan sonra onun iradesi Hak iradesinde fani oldu ve onda Hakk’ın iradesinden başka irade kalmadı. Artık ondan ancak Hakk’ın dilediği ortaya çıkar. Onun dilediği ancak Hakk’ın buyurduğudur. Hak Teâlâ da ancak onun istediğini buyurur.

Mesela yüzme bilmeyen bir adam denize düşse onun hareketi mevcut oldukça elini ayağını yanlış oynatır, daha fazla denize batar. Ama kendinde hiçbir hareket kalmayınca artık onun hareketi denizin hareketine bağlıdır. Bu manada Hazreti Mevlânâ Efendimiz buyurur:

 

“Deniz, ölmüş adamı başının üstünde gezdirir. Eğer denize diri biri düşerse, içine batmaktan nasıl kurtulur?

İşte bunun gibi; sen beşer sıfatlarından öldüğün vakit, ilâhî sırların denizi de seni başının üzerinde taşır.”

 

Eğer bir kâmilden bu halde bu manaya dair bir söz çıkarsa Hak’tan çıkmış olur. Zira ağaçtan böyle mana ortaya çıkmıştır: “Musa uzaktan gördüğü ateşe doğru gidip yaklaştığı vakit Eymen vadisinden mübarek bir köşedeki bir ağaçtan ona şöyle seslenildi: ‘Ey Musa, gerçekten ben âlemlerin rabbi olan Allah’ım!”[41]

Bu manada Hazreti Mevlânâ Efendimiz buyurur:

 “Tih sahrasına düşüp çok belalara uğradım, kudret helvası ve bıldırcın yedim, tam kırk yıl Musa gibi çöllerde dolaştım.”

Başka bir yerde şöyle buyururlar:

 

Tu an nûri ki bâ Mûsâ hemi goft

Hudayem men hudayem men hudayem

“Sen ol bir nursun Musa’ya derdin

Huda’yım ben, Huda’yım ben, Huda’yım”

 (Sen, Musa’ya; ben Tanrı’yım, ben Tanrı’yım diyen nursun)

Ağaçtan bu hitap geldiğine göre, varlıkların en şereflisi ve mazharların en yükseği olan zatından bunun ortaya çıkması daha layıktır. Nitekim Hazreti Mevlânâ Efendimiz buyurur:

 “Hak şecerden “Ben” dedi makbul-i âlem oldu bu

Ger beşerden söylese körlükten inkâr eyleme”

 (Hak Teala, ağaçtan; “Benim!” dedi, bunu da herkes kabul etti.

Bu sözü insan söylerse, manevi körlüğünden dolayı sen bunu inkâr etme.)

Anlatılır ki, Bayezid Bestami Hazretleri, istiğrak halinde “sübhane ma a’zamü şâni”[42] buyururdu. Zamanının kutbu Şeyh Cüneyd Bağdadî; “Cübbemin içinde Allah’tan başkası yok” buyurdu. Allah yolunda katledilen Hüseyin Mansur Hallac ise “Enel Hak” buyurdu. Büyük azizlerden bu sözler nakledilmiştir.

Bu makamın sonuna erişmiş ve en yüksek dereceye ulaşmış olan Hazreti Mevlânâ Efendimiz de bu makamda iken buna benzer sözler buyurmuştur:

 “Allah şarabından hem câm-ı enel Hak’tan

Sagarla cihân içti, ben küpler ile içtim”

 (Allah’ın şerbetinden; Enel Hak şarabından, her biri bir kadeh içtiler, ben küpüyle içtim.)

 

Başka bir yerde şöyle buyururlar:

 “Ne ez hâkem ne ez bâdem ne ez âteş ne ez âbem”[43]

 (Ne topraktanım, ne havadan, ne ateştenim, ne de sudan.)

 

Başka bir yerde buyururlar:

 “Bu heykel-i âdem oldu perde

Biz kıblesiyiz bütün sücûdun”

 (Bu insan gibi görünenin yüzü örtülüdür. Aslında biz bütün secdelerin kıblesiyiz.)

 

Ve yine buyururlar:

 “Benim cisim evim neden halkın secde ettiği yer oldu?

Çünkü gece gündüz onun duvarında ve kapısında O var.”

 

Başka bir yerde buyururlar:

 “Tevhid sırlarına ve vahdet hakikatlerine işaret etmesinden dolayı

Hallac Mansur halk tarafından asıldı.

Sırlarımın büyüklüğünü duysaydı Hallac beni asardı.”

 

Ve yine buyururlar:

 “Duayı cümleye ettim bana dua yetişir

Gören benim yüzümü, istiyor dua benden”

Bu hal üzere bulundukları zaman Hazreti Pir Efendimizden bu gibi pek çok yüksek söz çıkmıştır. Tevhid hakikatinin sırlarına dair olan kutsal sözleri esasen hiçbir kâmilden işitilmemiştir. Fakat bilinmelidir ki, bu ittihad hali, tevhid ehlinin devamlı olarak kalacağı bir makam değildir. Zira Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz “Li meallahi vaktün..” yani “Benim öyle vaktim olur ki, oraya hiçbir mukar- reb melek veya peygamber sığmaz” buyururlardı.

Şu halde bu ağır yüke insan nasıl dayanabilir? Hüseyin bin Mansur Hallac bu şimşeğe çok düşkündü. İsterdi ki hep bu hal üzre kalsın. Halbuki beşeri gücü bunu kaldıramadı. Dua ederken Hak Teâlâ’dan kendi zâhir varlığının harap olup yıkılmasını istedi de dedi ki:

- “Yarabbi, ben nâsutluğumu lâhutunda yok ettim, lâhutluğunda olan nâsutluğum hürmetine beni öldürmeye çalışanlara rahmet eyle.”

 

Hâkanî bu manada şöyle demiştir:

 “Pâyımın hârı benim ben çıkayım kendimden

İkilik ben ola ben sen olayım hem sen ben

Kendim olmaksızın arzumla seninle olayım

Tâ ki sevdan ile mâli ola dâim dil ü ten”

 

(Senin vuslatına gitmeye engel olan ayağımdaki bu diken benim kendi varlığımdır. Bunun için kendimi kendimden vaz geçiririm.

O vakit ikilik kalkar, öyle bir vuslata ererim ki, ben sen olurum, sen de ben olursun.

İşte o zaman bu kavuşma zevki ile kendimden geçerek ben seninle istediğim gibi otururum.

Hem öyle otururum ki, senin sevdan, beni bırakmaz, hakikatinin sır tecellisinden ibaret bulunan vücudumu terketmez.)
 

 

SEMA’LARI

 

Ey sadık aşık ve uygun arkadaş, Allah seni iki cihanda başarılı kılsın. Bil ki, Hazreti Pir Efendimiz hallerinin başlarında babası Hazreti Bahaeddin Veled Efendimizin tarikatındaydı. Mesela ders vermek, vaaz etmek, riyazet ve mücahede eylemek gibi Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz’den gelen her türlü ibâdet ve çalışmalarla uğraşırdı. Namazda, oruçta ve riyazette hiçbir kâmile nasib olmayan tecelli ve yüksek makamlara erişmişlerdi. Fakat asla sema’ etmemişlerdi.

Şemseddin Tebrizî Hazretleri’nin maşuk velilerin sultanı olduğunu ve mahbubluk makamının en üstünde bulunduğunu (Hakk’ın sevgisini kazanmış velilerin en büyüğü olduğunu) basiret gözüyle görünce, ona aşık olmuş ve her ne emrederse onu işlemeyi ganimet bilmişlerdir.

Şemseddin Tebrizî Hazretleri ona dedi ki:

- “Sema’ edin, isteyip arzu ettiğiniz şeyi sema’da fazlaca bulursunuz!”

Sema’ın halka haram oluşu, onların nefs arzuları ile meşgul olmalarından dolayıdır. Onlar sema’ edince, o kötü hal kendilerinde artar. Hak ve hakikatten gafil olarak; azıp oyun gibi hareket ettiklerinden dolayı sema’ onlara haramdır. Bunun tersine olarak ve Hak talibi ve Hak aşıkı olanların aşkı ve isteği sema’da artar. Sema’ yaparken Allah’tan başkasını görmezler. Böyle bir topluluğa sema’ mubahtır.

Hazreti Şemseddin Tebrizî’nin işaretine uyarak Hazreti Pir Efendimiz sema’a girdi. Sema’ edince onun dediklerini aynen gördü. Ömrünün sonuna kadar bu usulde devam etti ve sema’ı tarikatın âyini yaptı. Sema’ âdet oldu. Şeyhlerin ve ariflerin çoğunun sema’ ettikleri rivayet edilmiştir. Sema’ sırasında yüksek sözler söylemişlerdir.

Anlatılır ki, bir gün Necdli bir arabi, hoş bir sesle şu beyitleri okuyordu:

 “Küllü sabâhi ve küllü işrâki

Tebki aynî bidemi müştâki

Lesa’tü hayyet’ül heva kebedi

Lâ tabîbi lehâ velâ râki

Elâ’l habibüllezi şugıftü bihi

İndehu rukyeti ve tiryâki”

 

(Her sabah ve her kuşluk vakti gözlerime özlem yaşları dolar.

Benim ciğerimi heva yılanı soktu, onun hekimi ve çaresi yoktur.

Onun çaresi ancak beni bu aşka düşürendir.)

Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz bu beyitleri işittiğinde; kalplerindeki marifet, muhabbet ve şevk deryaları coştu, bu beyitleri tekrar etmesini arabiye işaret buyurdular. Hazreti Resulullah (s.a.s.) Efendimiz’in coşmaları artınca, ellerini çırpıp şiddetlice hareket ettiler, o kadar ki, mübarek ridaları omuzlarından düştü.

Sema’ın velilere mubah olduğuna dair pek çok kitap yazılmıştır. Muhakkikler onu caiz görmüşlerdir.

Güzel sesin aşıklara hoş gelmesinin sebebi şudur: Elest toplantısında onlar ruhânî seslere alışmış, o gönül alıcı seslerle beslenmişlerdi. Şimdi ise vücud, nefs ve keduret âlemine bulaşmış ve o ruhanî âlemden uzak kalmışlardır. O güzel seslerden bir koku duyunca; mahzun gönül, şevkin çokluğundan dolayı coşarak çırpınmaya başlar. Bedenleri de ona uyarak harekete geçer.

Sema’da hakikate ermiş erlerden çıkan bütün hareketler bir nükte ve hakikate işarettir. Çerh atarak yani dönerek sema’ etmek tevhide işarettir. Bu makam muhakkik ariflerin makamıdır. Bu halde sevgiliyi, isteneni her yönde görürler. Her döndükleri tarafta onun feyzinden pay alırlar.

Sema’da sıçramak ve ayak vurmak iki hususa işarettir:

1- Sıçramak, yüce âleme şevkin fazlalığıyla erişmektendir.

2- Ayak vurmak, salikin o halde nefsini kendi hükmü altına alıp masivayı yani Allah’tan başka her şeyi; himmet ayağıyla alçaltmasına işarettir.

Sema’da kol açmak birkaç yoldan tarif olunur:

1- Vuslat şerefini kazanmaktan dolayı sevinmeye ve kemal derecesine yönelmesindendir.

2- Nefs-i emmare askerine karşı zafer kazanmaktır ki, cihad-ı ekber bundan ibarettir.

Sema' sırasında bir azizi kucaklayarak sema' etmek; kendi varlığından tamamen yok olup sonra kendine geldiğinde; o topluluğun içinde kimin iç aynasında kendini tam safada görürse, o azizi kucaklar. Yahut kendi cemalinin hayali kimi severse o azizi kucaklar.

Halkı sema'a çekmek ve hareket etmeye teşvik etmek, ayık olanların makamıdır. Onlar ilâhî feyzi bütün ordakilerin kalplerine saçarlar ve Hak rahmetini herkese yayarlar.

Sema'da alçak davranıp secde etmek ubudiyet (kulluk) makamından ibarettir. Namazda olduğu gibi sema'da da hakiki mahbuba kıyam yani sevgiliye ayağa kalkmak vardır. Sema’ secde ve rükû ile ibâdettir.

Bir de Hak sıfatından bir sıfatı her kimin içinde görürlerse, kendi bulundukları seyrü sülûka nisbetle o sıfata secde ederler.

Bu manalar uzundur. Talip o makama erişmedikçe o halin zevki ve tadı sözlerle anlatılamaz. Zira “Tatmayan bilmez” denilmiştir.

 

Şiir:

 “Biri sordu ki nedir aşıklık

Ben dedim ben gibi ol ki bilesin”

Hazreti Pir Efendimiz sema'ın hakikatleri hakkında yüksek sözler söylemişlerdir:

 “Sema' aşıkların gıdasıdır, zira onda sevgiliyle buluşup birleşmenin hoş hayali vardır.”

Sema'da midenin boş olması şarttır. Zira bu halde kalp bahçesinin tazeliği ve letafeti artar. Nitekim Hazreti Pir Efendimiz buyururlar:

“Ey sema' eden; mideni boş tut;

Zira ney, içi boş olduğundan böyle aşıkça ağlayıp inler.

Sen mideni bir çok yemeklerle doldurursan;

Nazlı sema’ dilberini kucaklayamaz ve o sonsuz lâhûtî zevkleri tadamazsın.”

Sema’ edenin hareketi ve hareketsizliği asil davranışlardır, oyun ve eğlence değil.

 

Nitekim Hazreti Pir Efendimiz buyurur:

“Sevgili son zamanda bizi sevindirdi.

Gerçi onun dışı oyun ama içi ciddidir.”

Eğer bir kişi hakikatine eremediğinden dolayı sema' nurlarını inkâr ederse onu ayıplama! “leküm diniküm”[44] ayetini okuyuver; belki onda sahih bir zevk olmayabilir. Zira “Mü’min zekidir ve iyiyi kötüden ayırıcıdır.” Hadisinin temyiz kabiliyetinden mahrumdur.

 

Hazreti Pir Efendimiz buyurur:

“Sema’ aşıkların canının dinlenme sebebidir.

O manevi zevki, cananın canı olan, yani kalbi hakiki hayatla diri olan kimse bilir.”

 

 

ŞİİR SÖYLEMELERİNİN SEBEBİ

 

Allah Teâlâ sana iki cihanda ikramlarda bulunsun. Hazreti Pir Efendimiz “Fihi mâ Fih” adındaki kitabında kendi dilleriyle kendilerini şöyle anlatıyorlar:

 “Benim bir huyum var ki, kimsenin benden incinmesini istemem. Mesela bazı kimseler sema'da bana çarparlar, dostlardan bazıları da onlara engel olmaya kalkışırlar, bu benim hoşuma gitmez. Yüz defa söyledim, benim için kimseye bir şey söylemeyin, bana çarpanlardan razıyım. Ben gönül almayı o kadar isterim, buna öyle özen gösteririm ki, yanıma gelen dostların canı sıkılmasın diye şiir söylerim. Şiir söylemeyi bir süre bırakıyorum, ama onlar benim şiir söylememi istiyor, arzu ediyorlar.

Men kucâ şi’r ez kucâ liykin bimen der miydemed

An yeki türki ki âyed gûydem hey kim sen

Türk key tâcik key rûmî key zengî key

Mâlikel mülki ki dâned mû be mû sırr u alen”

 

“Nerdeyim ben nerde şiir ama gelip Türkün biri

Şîve-i türkânesiyle der bana hey kimsin

Türk kim Tâcik kim Rûmî kim Zengî kim

Malikel Mülk’e nümâyândır bütün sırr u alen”

 (Ben nerdeyim, şiir söylemek nerde? Ama bir Türk gelip bana, hey sen kimsin! der. Mülkün asıl sahibi olan Allah, kılıma kadar açık gizli her şeyi biliyor ki, Türk kim, Tâcik kim, Rum kim, Zenci kim bilmem ben.)

 

Yoksa ben nerdeyim, şiir nerde, vallahi ben şiirden bıkmışım, bence şiirden beter bir şey yok. Benim bu halim, misafirin arzusuna uyarak elini işkembeye sokup temizlemesine benzer. Misafirin canı işkembe çorbası istediği için ev sahibi onun istediğini yapması lazım. Ben de şiir söylemek zorunda kalıyorum.

Yıldızların kâsesinden, dünyanın sofrasından el çekmişim de

Dilenci yüzlüler için kâseler yalıyorum

İnsan bakmalı, bir şehirde hangi mal satılıyorsa onu alıp satmalıdır. Ben uzun süre tahsil ettim, ne kadar zorluklar çektim, neden? Çünkü yanıma üstün insanlar, akıllılar, muhakkikler, derin ve ince meselelerle uğraşanlar gelsin diye. Cenabı Hak böyle istedi; bütün âlimleri burda topladı, ben ne yapabilirim. Bizim memlekette şairlikten daha ayıp bir iş yoktu. Eğer biz de kendi memleketimizde kalmış olsaydık, biz de onlar gibi yaşar, ders okutmak, vaaz vermek ve kitap yazmakla uğraşırdık. Bu şuna benzer: hekim hastanın başına vardığında hasta ilaç içmekten bıkmış, şerbet içmek istiyorsa hekim ilacı şerbete karıştırarak verir.”

 

Hazreti Mevlânâ Efendimiz’in sözleri dış görünüşüyle gerçi şiirdir, velâkin baştan başa tevhid, Kur’an ve Hadis tefsiridir, onların sırlarıdır, hakikatlerdir, manalardır, sülû- kun bütün kaidelerinin açıklamalarıdır. Nitekim buyururlar:

 “Bizden sonra şeyhiniz “Mesnevi”dir, talipleri eğitip yetiştirir.”

Gerçekten buyurduğu hakikat bu gün ortaya çıkmaktadır. Velâkin bir kimsenin canı her şeyden kesilip uzaklaşmadıkça ve muvahhid olmadıkça Mesnevi’den bir koku alamaz. Onu kendi aklıyla değerlendiren Mesnevi’yi ‘mişnevi’ eder, yani dinlenmez yapar. Halbuki Hazreti Pir Efendimiz bütün şeyhlerin hakikatlerini, bütün alimlerin demek istediklerini, her bir beytinde beyan etmek istemiştir. Nitekim buyururlar:

 

 “İsterim ki, can kalıbından kanlı köpükler çıkarayım, aşk tesiriyle kanlı gözyaşları dökeyim.

İsterim ki, iki cihanın hakikat kelamını bir ağızdan çıkarıp söyleyeyim.”

Sultan Veled Hazretleri evliya şiirleriyle veli olmayanların şiirleri arasındaki farkı şöyle anlatır:

 

 “Evliyanın şiiri tamamen Kur’an’ın tefsiridir. Zira evliya kendilerinden yok olup Hak ile var olmuşlardır. Onların duruşları ve hareket etmeleri Hak’tandır. Çünkü “Mü’minin kalbi Rahman’ın iki parmağı arasındadır, onu dilediği gibi döndürür”[45] Şairlerin şiiri ise onun tersine fikir, hayal mahsulüdür. Onların amacı kendi üstünlüklerini göstermektir. Bunlar evliya şiirlerini de kendi şiirleri gibi zannederler. Bilmezler ki, hakikatte onların fiilleri ve sözleri yaratıcıdandır, yaratılmışın onda yeri yoktur. Zira evliyanın şiiri kendini değil Hakk’ı göstermek içindir.

Bu şuna benzer: rüzgâr gül bahçesi tarafından gelirse gül kokusu, külhandan gelirse kötü koku getirir. Bununla beraber rüzgâr aynı rüzgârdır, fakat geçtiği yerler farklıdır. Koku alma duygusu keskin olan, bu iki çeşit şiiri birbirinden ayırabilir. Mesela sarımsak yemiş olan bir kimse, ne kadar da ‘misk’ dese sarımsak kokusu yayar, ondan o koku duyulur. Onun tersine ağzında misk varsa ‘sarımsak’ demiş olsa da ondan misk kokusu duyulur. Şiir:

Aşıkın şiiri bütün ilâhî kelamın tefsiridir, şairin şiiri sarımsak buharı gibidir.

Aşık sevgilisinin güzelliğine hayretinden, gamzesinin nazlı işvesiyle sarhoş olduğundan dolayı şiir söyler.

Şairin şiiri ise varlık neticesidir. Cenabı Hak şairler hakkında “Şairlere ancak azgınlar uyar”[46] buyurmuştur.”

 

Hazreti Mevlânâ Efendimizin sözleri tevhid sırrı ve hakikatin özü olduğu halde kendileri o halden uzak kalmak isterler ve susmayı arzu ederlerdi. Nitekim buyururlar:

 

“Ey dille söylenilen söz, ben ne zaman senden müstağni kalıp, sana muhtaç olmaktan kurtulacağım?

Ne zaman marifet güneşinin aydınlığıyla hakikat şahının gölgesine gireceğim?

Yarabbi, ecel bana gelmeden evvel delil-i hesti olan ilim ve amelden beni vâreste kıl.

Özellikle insanların ağzına düşen söz söyleme ilminden uzak tut!”

 

Derya misali sözlerinin kendi hallerine hicap olduğunu şöyle beyan ederler:

 

“Benim bu sözlerim, hallerime perdedir.

Diken gibi olan fikirlerim, kalbimin gül bahçesi için utançtır.

Yarabbi, bu lisandan başka, cana ruhani bir dil ver!

Senin vahdetine kavuşmakta benim aramda bağ olan beşeri fikrim gevşesin, çözülsün.

Bir gün kendimden yükseğe çıkayım, iyilik, kötülükten uzak olayım da senin kutsal sıfatlarını içimde sözsüz söyleyeyim.”

 

Yine buyururlar:

 “Söz söylemekten elimi yudum, konuşmaktan da temizlendim,

Lâkin hadesler[47] peş peşe gelince abdesti, tövbeyi bozmak icab etti.”

 

 

SÜLÛKUN SONU KEMAL

 

Sülûkun sonu nedir? Hak yolcusu, kemale hangi makamda ulaşır? Gerçi sülûkun sonu yoktur ve bu öyle bir meseledir ki, açıklaması pek uzundur.

Ey talip, bil ki, Cenabı Hak salike yardımını lütfederse sülûkun sonu olan seyr-i fillahtan sonra, peygamberliğin ilk makamlarından olan mahv ve ittihad âleminden sahv[48] ve ispat âlemine eriştirir. Bütün kulların halinin dizginini onun eline verir, yeryüzünde kendisinin nâibi kılar ve gitgide kutup noktasına ulaştırır. Arştan inen feyz, önce onun kalbine ondan sonra onun sağ ve solundaki vezirlere ve onlardan sırasıyla bütün halk üzerine geçer. Kemâlât onun vasıtasıyla kazanılır.

Kutup âlemin direği olduğundan bütün âleme feyiz ondan yetişir, hiçbir zaman âlem onun feyzinden nasipsiz kalmaz, varlığını onun vasıtasıyla sürdürür. Kutup öbür âleme göçtüğünde yerine yakınlarından biri geçer, kıyamete kadar böyle devam eder. Kutuplardan bazıları kendini tahkik ehli olarak tanıtır, bazılarını ise hiç kimse bilemez. Hazreti Pir Efendimiz zamanın kutbu olduklarında dönemindeki bütün şeyhlerin, alimlerin ve emirlerin merkeziydi.

 

Nitekim buyururlar:

 “Hakk’ın, yeryüzünde dönen bir yıldızı vardır ki, mavi gök ve güneş onun aşkıyla döner.

Bu yıldız müminin hücresine gelir de der ki:

Ben bir talih yıldızıyım, isteğini benden iste!

Ben yer yüzünde öyle bir Hak yıldızıyım ki,

Yanakların hayali gibi beni yüz yerde bulurlar.”

 

Başka bir yerde şöyle buyururlar:

“Bakın, o sevgilim başıma altın bir tac giydirdi, ne kadar uğraşılırsa uğraşılsın o başımdan düşmez.

Ebediyet külahı diken o hakikat padişahı, kendi başındaki aşk külahını benim başıma koyuyor.

Böylece saltanatım da ebedidir, bende ebediyim.”

Kâmil bu yüksek dereceye erişip bütün varlıklar kendine bağlandığında âlem halkına kendi büyüklüğünü açıklaması gerekir. Nitekim Hazreti Resulullah (s.a.s.) buyurmuştur: “Âdem su ile toprak arasındayken ben peygamberdim”

Peygamberlik dalının çiçeği olan Cafer Sâdık (r.a.) Hazretleri arasıra kendi büyüklüğünü gösterir, halka makamının yüksekliğini belli eder, hükümdar ve emirlere hiç yüz vermezdi. Biri ona dedi ki:

- “Ey İmam, zühd, takva, ilim ve amelde çok ilerisin ama sende kibirden başka bir özellik görülmedi.” Şöyle cevap verdiler:

- “Ben kibirli değilim, lâkin bende kibriyalık vardır. Ben kibirden sıyrıldım, Hakk’ın kibriyası gelip kibrimin yerine oturdu, arada ben yokum.”

Beyazid Bestami Hazretleri demiştir ki: “Beni gören cehennemlik olmaktan kurtulur.”

 

Hazreti Pir Efendimiz buyurur:

 “Benim gayrım olan her kimseye atf-ı nazar etsen

Muhakkaktır ki envar-ı Huda’dan bîhabersin sen”

 (Ey benim müridim, bana bak, benden başkasına bakarsan bil ki, ilâhî nurdan haberin yokmuş.)

 

Başka bir gazelde şöyle buyurur:

 “Bana bakın, şu iki safran gibi sararmış yanağıma bakın,

O aşk ve hakikatler dünyasının çeşit çeşit alâmetlerine bakın!”

 

Bir başka gazelde şöyle buyururlar:

 “Çi dânî tu ki der bâtın çi şâhi hem nişin dârem

Ruh-ı zerrin-i men menger ki pây-ı âhenin dârem...”

“İç âlemde nasıl bir padişahla oturup kalkmadayım, ne bilirsin sen?

Altın gibi sapsarı bir hale gelen yüzüme bakma, demir gibi bir ayağım var.

Bütün varlığımla beni bu âleme getiren padişaha yöneldim.

Beni yarattığından dolayı ona binlerce şükrüm var, bazan güneşe benziyorum, bazan incilerle dolu denize.

Gönlümün içinde bir gökyüzüm var, gönlümün dışında bir yeryüzüm.

Dünya küpünün içinde bal arısı gibi uçup durmadayım. Sen yalnız sesime bakma, balla dolu bir kovanım var.

Şeytan, insan, cin.. Görüyorsun ki, hepsine de buyruğum yürümede.

Bilmiyor musun ki, Süleyman’ın mührü var yüzüğümde.

Her cüzüm açılmış, neden solayım? Altımdaki burak eğerlenmiş, neden eşeğe kul olayım.

Ayağımı akrep sokmadı ya, neden aydan geri kalayım?

Sağlam bir ipim var, şu kuyudan niçin çıkmıyayım?

Bizi istiyorsan gök kubbenin bulutlarını aştın, yücesine çıktın demektir.

Padişahımın o yücelerde bir köşkü var ki, orada emniyete kavuşanların en eminiyim ben.

Şu çarkı döndüren su ne de korkunç, fakat ben o suyun dolabıyım, alışığım ona.

Tatlı güleç bir yüzüm var. Can güvercinlerine bir güvercinlik kurdum. Uç ey can kuşum uç!

Benim bunlardan da sağlam yüzlerce kalem var. Evlere vurdum mu gün ışığıyım,

Balçıktan doğdum ama akikim, altınım, yakutum ben.

Hangi zerreyi görsen gör, onda bir inci ara.

Çünkü her zerre, içimde bir define var demede.

Her mücevher sana diyor ki, güzelliğime kani olma.

Alnındaki nur, içimdeki ışıktan..

Sustum, anladığın o akıl sende yok.

Her şeyi gören bir aklım var diye kulağını oynatıp aldatma beni.”

 

Başka bir yerde buyururlar:

 “Senin güzelliğinin vasıflarına ait ağzımdaki dilimin söylediği sözleri, ölmüş bir müride okusam.

Ruhani bir hayata kavuşarak üstündeki kefenini atıp oynamaya başlar.

Zaten benim müridim ölmez, çünkü hakikat ab-ı hayatını içmiştir.

Hem de kimin elinden biliyor musun: minnetsiz sâkilerin keremli elinden.

Sevgilim, eğer devlet rüzgarı, cemalinden bir örtü kaldırmış olsa gül utanır, erir, su kesilir.

Ne çimenlik kalır ne de ben.

Senin sanatının sureti, bir saat kadar puthaneye geldi ve orda öyle bir sihir yaptı ki,

Bazan put putperest oldu, bazan putperest put oldu.”

 

Diğer bir yerde buyururlar:

 “Ey benim müridim, ben senin işinle ilgisiz değilim, hep meşgul olur, an be an sana iyilik ederim.

Bilmiş ol ki, pâk zatım ve saltanatımın güneşi hakkı için seni bırakmam, lutf eder yükseltirim.

Yüzünü ışıklarımla aydınlatırım. Seni muhtaç bırakmam.

Başını kaşımak gerekirse iki parmakla değil, on tane mağfiret, rahmet ve şefkat parmağıyla kaşırım.”

 

 

KERAMET VE MUCİZE NEDİR

 

Bil ki, mucizeler peygamberlerin fiilleri ve sünnetlerindendir. Keramet ise evliyanın eserlerindendir. Bu ikisinin arasındaki fark şudur: keramet evliyanın bâtın nurlarının sıfatıdır, mucize ise bir şeyin yoktan var olması, mahiyetinin değişmesidir.

Marifet sahiplerinden bazısı demiştir ki: “Keramet evliyaya, mucizeler peygamberlere mahsustur. Mucizeler peygamberlik davasına dayanır, onun doğruluğunun delili olarak gösterilir. Keramet ise evliyanın fiilde kuvvetlerini, ihtiyaca yettiklerini, olağanüstü bir şey ortaya koymakta Hak’la beraber olduklarını gösterir.”

Keramet bir iddiaya dayanmaz, zira icabete çağrıdır. Bilmelidir ki, kerametler yolun başındakilerin işlerindendir. Kâmiller keramet göstermekten çekinir, onunla meşgul olmaktan utanırlar.

Cüneyd Bağdadi’ye dediler ki:

- “Filan kişi Şat nehri üzerine seccadesini yaymış namaz kılıyor, havada uçuyor...” Şeyh şöyle buyurdu:

- “Yazık o oyuncakla oynamış, bulunduğu makamla yetinip, ileri gidememiş.”

Sonra onu çağırtıp irşad eyledi ve bu halden vazgeçirdi.

Hakk’ı aramayan, küçük şeyler peşinde koşan zâhir ehlinden bazıları, kâmilleri kendi akıllarına göre ölçüp değerlendirirler. Onların olağanüstü ve kıyaslanmaktan öte söz ve fillerine suizanda bulunup inkâr ederler. Hazreti Pir Efendimiz buyurur:

 

“Bir göründü onlara hep enbiya

Sandılar onlar gibidir evliya

İşte derler biz beşer onlar beşer

Biz gibi onlar uyur hem yer içer

Körlüğünden bilmedi onlar bunu

Ortada fark-ı azîm olduğunu

Yer biri amma olur buhl u hased

Diğeri yer de olur nûr-u Ahad

Evliyâyı kendine tutma nazîr

Gerçi bir imlâda vâki şîr ü şîr”

“O inkârcı muhalifler, peygamberlerle bir olduklarını iddia ederek isyan bayrağı açtılar.

O akılsızlar, peygamberleri de kendileri gibi sandılar da dediler ki,

Onlar da biz de beşeriz, onlar da bizim gibi yiyip içmeğe muhtaçtır.

Halbuki o ahmaklar, içlerinin körlüğünden ötürü aradaki sonsuz farkı bilmediler.

Gerçekten ikisi de yer, içer, ama bu yer; onun yediği pintilik ve hased olur, öteki yer; onun yediği bütün ilâhî nur ve sonsuz feyiz olur.

Temiz kalpli olan Hak seçkinlerinin işlerini, kendininkine kıyas etme. Aslan manasına olan “şir” kelimesiyle, süt anlamındaki “şir” kelimesi yazılışta birbirine benzer. Fakat sütle aslan arasında ne kadar fark vardır?”

Peygamberleri ve evliyayı inkâr edenler şekavet ehlidir, cehennemliktir, azap görmeyi haketmişlerdir. Hak Teâlâ evliyasını çok sevdiği için inkârcıları evliyasıyla meşgul etmek ister, yalnızca bu suretle onları kurtarıp cennetlik eder. İnançlarının artması ve cennetlik olmaları için kâmillerden kerametler ortaya çıkarır. Bunun üzerine inkârcılar imanlarını kuvvetlendirip kurtulanlardan olurlar.

Bir mümin tam bir inançla yüzünü kâmillere çevirip bütün ömrünü onların sevgisine sarf etse, gönül ehli olanların en yüksek derecesine ulaşır ki, bu şaşılacak bir şey değildir.

 

Nitekim Hazreti Pir Efendimiz buyururlar:

“Ben, cömertliğimden, yabancılara bile kurtarıcı olduğum halde;

Has dostlarımdan lütfumu nasıl esirgerim?”

 

Hazreti Mevlânâ Efendimizin bütün sözleri, fiilleri, hareket ve hareketsizliği baştan başa keramettir. Onun zâhiri de bâtını da herkesçe, bütün insan ve cinler tarafından beğenilip övülmüştür. Nitekim buyurur:

 

“Beden evim neden halkın secde yeri oldu;

Çünkü kapı ve duvarında hep o vardır.”

 

 

 

MENKIBELERİ

 

Halep Medresesinde

 

Hazreti Pir Efendimiz bir zamanlar Halep’te Halaviye medresesinde fıkıh, tefsir ve usulde eşsiz bir allâme olan Mevlânâ Kemaleddin bin Adîm’den ders alıyordu. Müderris onun alnında olgunluk ve hidayet müşahede ettiğinden; kendisine itibar ve ikram edip büyük bir sevgi besler, akranından üstün tutar, dersleri hep ona bakarak anlatırdı. Talebeler kıskanırlar; müderrisin bu davranışı hakkında ileri geri konuşurlardı. Kendisine hep;

- Bu yabancıya bu kadar itibar ediyorsun da bize hiç yüz vermiyorsun! derlerdi. Müderris de onlara;

- Ben onda büyük bir kabiliyet görüyorum. Söylediğim meseleleri o etraflıca anlıyor, bütün hali tavrı şeriata uygun, devamlı olarak ibâdet ve riyazetle meşgul oluyor! diye cevap verirdi.

Bir gün bir grup talebe müderrise gelip dediler ki:

- İlim ve takvadan başka bir şeyle uğraşmadığını söylediğin kişi, her gece medresenin kapısının kilidini açıyor, sabaha kadar istediği yerlerde dolaşıyor, sabah olunca geri medreseye geliyor.

Müderris buna inanmadı, kendisi bir köşeye gizlenip gözetlemeye karar verdi. Akşam olunca herkes kendi hücresine gitti, kapıcılar medresenin kapılarını kapayıp kilitlediler. Gece yarısından sonra Hazreti Mevlânâ hücresinden çıktı, medresenin kapısına geldi. Parmağıyla dokununca kilit açıldı, kapıdan çıkıp yürüdü. Müderris bunu görünce arkasından takip etmeye başladı. Gide gide şehrin Antakya tarafındaki kapısına vardılar, kapı açıldı, Mevlânâ Hazretleri önde, müderris arkasında takip ederek gittiler.

 

Manevi Kubbe

 

Birden uzaktan pırıl pırıl parlayan nûrani bir kubbe göründü. Halbuki oralarda böyle bir kubbe yoktu. Hazreti Mevlânâ oraya varıp ordaki ruhani bir topluluğa selam verdi. Onlarla bir vakit murakabede oturduktan sonra zikre başladılar. Şafak atıncaya kadar zikir yaptılar. Sonra kalkıp sabah namazının farzına hazır oldular. Cemaatin, “Allahü ekber” diye namaza durdukları zaman o tekbirin heybetinden müderris bayılıp yıkıldı, kuşluk vaktine kadar baygın kaldı. Kendine gelince o kubbeden ve cemaatten eser olmadığını gördü, kendisi çölün ortasındaydı. Şaşkınlıkla gözlerini oğuşturdu, hayranlığından gözleri yaşlı olduğu halde düşe kalka şehre doğru yürümeye başladı.

 

Müderrisin Hali

 

Medresede talebeler müderrisi göremeyince aramaya çıktılar, ama hiçbir yerde bulamadılar. Hazreti Mevlânâ müderrisin güçsüzlüğünü, mesafenin uzaklığını düşünüp kendi hemşehrisi olan seyisi bir köşeye çağırıp dedi ki:

- Şehrin filan kapısından dışarı çık, İbrahim (a.s.) Mescidi yolunda onu ara!

Seyis deveye binip o tarafa gitti. Öğleyin müderrise yetişti. Müderris yorgunluktan yürüyemez hale düşmüştü. Deveden inip onu bindirdi. Gelirlerken müderris seyise sordu:

- Sana yolu kim tarif etti, sen benim burada olduğunu nasıl bildin?

Seyis Mevlânâ Hazretleri’nin haber verdiğini söyledi. Müderris işi anladı, hiç ses etmedi. Medreseye geldiklerinde Mevlânâ herkesten önce karşılamaya çıkıp bunu açıklamamasını müderrise tembih etti. O da buna uyup talebelerin bütün ısrarlarına rağmen özür dileyip bir şey anlatmadı.

Müderris ondan sonra Mevlânâ Hazretlerine saygısını artırdı, onun huzurunda iki diz üstünde otururdu. Hazreti Mevlânâ sırrın açılacağını anladığından az bir süre sonra ordan ayrılıp kendi adamlarıyla birlikte Şam’a gitti.

 

Mizacının Hususiyeti

 

Bir vakitler müridlerden on sekiz kişinin müshile ihtiyacı olmuştu. zamanın en üstad tabibi Ekmeleddin onlara müshil şerbeti hazırladı. Sabahleyin Hazreti Mevlânâ onların yanına uğradığında onların müshil ilacını içmekten tiksindiklerini gördü. Hazırlanmış olan ilaçların hepsini bir kaba doldurup bir hamlede hepsini birden içti. Biraz sonra zakirlerin bir şey okumalarını emretti. Okurlarken sema’a kalkıp akşama kadar sema' etti. Sema’dan sonra  hamama gidip orda uzun zaman kaldı. Sonra buz getirtti, kırdırıp yedi. Bunu tabip Ekmeleddin’e haber verdiler. Hemen telaşla koşup gelen hekim;

- Efendimiz, nefsinize reva gördüğünüz bu kasıt nedir? dedi.

Kendilerine hiçbir zarar gelmediğini gören tabiplerin hepsi de inanç bağlayıp Hazret’e mürid oldular.

 

Panzehir

 

Molla Ekmeleddin anlatmıştır:

“Bir vakit sultan Said Rükneddin benden fârûkî tiryakı denen bir ilaç istemişti. Zehirlenmelere karşı bir panzehir olarak kullanılan bu ilaç için gereken bütün eczaları hazırladım, evimin bir köşesinde onları karıştırıp macun haline getirirken birden Mevlânâ Hazretleri odanın bir köşesinde ortaya çıktı. Halbuki evin ve odanın kapıları kapalıydı.

Onu görünce hemen kalkıp elini öptüm, sonra mübarek parmağıyla tatması için ilacı getirip önüne koydum. Hiç ilgilenmedi ve şöyle buyurdu:

- Ey Ekmeleddin, bizim içimizi bir ejderha sokmuştur ki, okyanus panzehir olsa fayda etmez.

Sonra birden gözden kayboldu.”

 

Cüzzamlılar

 

Hazreti Mevlânâ bir gün Konya kaplıcasına gitmek istedi müridler önceden gidip hamamda buhurlar yaktılar, sonra dönüp karşılamaya geldiler. Bu arada cüzzamlı hastalar hamamı tenha bulunca orda suda girdiler. Mevlânâ Hazretleri hamama girdiğinde, yanındaki müridler cüzam- lıları gördüler, hemen koşup onları kovup çıkarmaya giriştiler. Mevlânâ Hazretleri seslenip onları durdurdu ve hastaların yanında suya girdi. Onlara gönül alıcı sözler söyleyerek, hastaların üzerlerinden dökülen suları avuç avuç alıp kendi başına döktü. Orada bulunanlar bu âlicenaplık karşısında şu beyti söylediler:

 “Ey ilâhî nur, kutsal varlığın Hak’tan bir rahmet alameti olarak gelmiştir.

Senin şanında olmayan hangi güzellik nişanı vardır?”

 

Kurbağalar

 

Hazreti Mevlânâ bir gün bir su kenarında ders anlatıyordu. Bu sırada sudaki kurbağalar o kadar ses çıkarıyorlardı ki, dersi dinleyebilmek mümkün olmuyordu. Hazreti Mevlânâ nihayet kurbağalara hiddetle bakarak:

- Eğer siz daha iyi söylüyorsanız biz susalım, siz söyleyin! buyurdular. Bunun üzerine kurbağaların sesi derhal kesildi. Uzun müddet o civarda kimse kurbağa sesi işitmedi.

 

Merhamet

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ Konya’da kaldırımda yürürken yolunun üzerinde bir köpeğin uyuduğunu görüp durdu. Yol çamurluydu. Bu sırada karşıdan gelen bir adam bunu görünce Mevlânâ’ya hürmeten köpeği kaldırımdan kovdu. Hazreti Mevlânâ;

- Niçin onun rahatını bozdun? diye o adamı azarladı.

O Hazret’in hayvanlara karşı lütuf ve şefkatini bundan ölçmek gerekir.

 

Tayy-ı Mekân

 

Emir Muineddin Pervane bir gün büyük bir toplantı düzenlemiş, devrin büyüklerini ve Mevlânâ Hazretlerini de davet etmişti. Sema’dan sonra Hazreti Mevlânâ apteshaneye gitmek için Mehmet Hâdimî’den bir ibrik istedi. Bunu gören emir Pervane koşup Hazreti Pir’e hizmet şerefini kazanmak için Mehmet Hâdimî’ye üç bin dirhem vererek ibriki aldı, Hazreti Pir’e getirdi. Hazreti Mevlânâ Efendimiz Emir’e çok dualar edip ibriki aldı ve aptesthaneye girdi.

Emir Pervane helanın kapısında ayakta durarak Hazretin çıkmasını beklemeye başladı.

Bir zaman sonra Emir’in hizmetçilerinden bir grup gittikleri yerden dönüp Emir’in elini öptüler. Sonra ordakiler- den Emir’in neden orda durduğunu sordular. Onlar da Hazreti Mevlânâ’nın heladan çıkmasını beklediğini, söylediler. Hizmetçiler dediler ki:

- Biz şimdi Hazreti Mevlânâ’nın Turut taraflarında gezindiğini gördük!

Bunu Emir’e söylediler, o da Mehmet Hâdimî’ye helaya gidip bakmasını emretti. Hâdimi gidip bakınca helada kimsenin olmadığını gördü. Bunu ordakilere söylediğinde hepsinin Hazreti Pir’e inançları kat kat arttı.

 

Demedim mi?

 

Sultan Said Rükneddin, Hazreti Mevlânâ’nın “oğlum” diye çağırdığı bir müridi idi.

Saray mensuplarından bir kaçı ona, şehre Bezagu adında yaşlı bir zatın geldiğini, bunun pek aziz bir adam olduğunu, cinlerin her gece onu ziyaret ettiklerini anlattılar. Bunun üzerine Sultan, yanına saray erkânından birkaç kişiyle onun ziyaretine gitti. Bezagu padişahla konuşurken ona “oğul” diye hitap etti. Sultan onun haline dikkat edince, anlatıldığı gibi biri olmayıp cahil birisi olduğunu anladı, gittiğine pişman oldu.

Bunu Hazreti Mevlânâ’ya anlattılar. Evliyada olan kıskançlık sebebiyle Hazreti Pir buna içerledi, şöyle buyurdu:

- Pek âlâ, eğer o başka bir baba ve başka bir şeyh bulduysa biz de başka oğul seçelim. Bunu hükümdara haber verdiler. Sultan hemen emir Pervane’yi çağırıp nasıl özür dileyeceğini sordu. O da şöyle dedi:

- Hazreti Mevlânâ sema'dan başka bir şeye iltifat etmez; büyük bir sema' toplantısı tertip edip kendisini davet edelim.

Sultan bunu uygun görüp Konya’nın bütün şeyhlerini, büyüklerini ve Hazreti Mevlânâ’yı davet etti. Sultan burada Hazreti Pir’den güzel sözlerle özürler diledi, sonra altın ve gümüş tabaklarla mükellef bir sofra kuruldu. Saray adetinden olarak şarkıcılar şarkı söylemeye başlayınca Hazreti Mevlânâ sema'a kalktı, hizmetçiler sofrayı toplamak zorunda kaldılar. Sultanın bundan dolayı üzüldüğünü gören Hazreti Pir şu gazeli okudu:

“Gönlümü ne yağlı ve tatlı yemekler alır,

Ne altın dolu kese, ne de altın tabaklar..”

Bu gazeli okuyup bitirdikten sonra yüzünü Çelebi Hüsameddin’e çevirerek;

- Görüyor musun? diye sordu. O da;

- Görüyorum efendim! diye cevap verdi.

Ordan dışarı çıkıp sema' ederek medresesine gitti. Bazıları Çelebi Hüsameddin’e, görüyor musun demekten ne kastettiğini sordular. Çelebi dedi ki:

- Hazreti Pir, sultanı gösteriyorlardı, baktığım vakit onun tahtta başsız olarak oturduğunu gördüm.

O günden sonra saltanat işlerinde bozulma ve zayıflama başladı. Bu tarihte Moğol emirlerinden bir kısmı Kayseri’ye gelmişti. Onlar sultanı davet ettiler. Sultan, Hazreti Mevlânâ’dan oraya gitmek için birkaç defa izin istediyse de Hazreti Pir uygun görmeyip izin vermedi. Nihayet buna rağmen gitmek zorunda kaldı. Birkaç gün sonra Hazreti Mevlânâ ansızın kalkıp cemaate;

- Azizin biri ahiret yoluna sefer etti, gıyaben onun cenaze namazını kılalım! buyurdu.

Kalkıp gıyapta cenaze namazı kıldılar, birkaç kişi bu günün tarihini kaydettiler. Bu sırada Hazreti Mevlânâ sema'a kalkıp şu gazeli okudu:

 “Demedim mi gitme vazgeç seni mübtelâ ederler

Ki uzundur elleri pek, seni beste pâ ederler

Demedim mi o cihette sana dâm-ı dâne vardır

Tuzağa düşünce bilmem ki nasıl reha ederler”

 (Ben sana oraya gitme, seni belaya uğratırlar demedim mi?

Onlar haindir, elleri pek uzundur, senin ayağını bağlarlar demedim mi?

Yine ben sana demedim mi ki, o tanede tuzak vardır, seni tuzağa düşürünce hiç koyuverirler mi?)

Birkaç gün sonra sultanın şehit edildiği haberi geldi.

 

Ziyafet

 

Bir gün sultan Sait Rükneddin sarayında mükemmel bir bir ziyafet vermiş, devrin bütün şeyhlerini davet etmişti. Kadı Seraceddin Urmevi bir makamda, Sadreddin Konevi diğer bir makamda, Seyyid Şerefeddin tahtın önünde, geri kalan büyükler birbiriyle sıkışık oturmuşlardı. Birden Hazreti Mevlânâ yakınlarıyla birlikte gelip selam verdi, sarayın avlusunda bulunan havuzun kenarına oturdu. Emir Pervane ne kadar ısrar ettiyse de içeri girmedi.

Şeyh Sadreddin bir ara yüzünü Hazreti Mevlânâ’ya dönerek;

- “Her şeyin hayatı sudandır” dedi.

Hazreti Mevlânâ şöyle dedi:

- Hayır, her şeyin hayatı Allah’tandır! 

Hazreti Mevlânâ sofanın sedirine gitmeyince; bütün şeyhler ve büyükler ona uyup avluya geldiler. Yemekten sonra, hemen orada sema'a başladılar. Sözle anlatılması mümkün olmayan zevk ve şevk hasıl oldu. Allah hepsinden razı olsun.

 

Tövbe

 

Bir gün Pervane, Hazreti Mevlânâ ile Konya’nın ileri gelenlerini davet etmişti. Yemekten sonra Hazreti Mevlânâ sema'a kalkıp büyük bir coşkunluk gösterdi. Seyyid Şeref, bir köşede Hazreti Mevlânâ hakkında inkârcı sözler etti. Pervane de misafiri olduğundan onu dinlemek zorunda kaldı. Hazreti Mevlânâ sema' sırasında birden gayet yumşak bir tavırla şu gazeli okumaya başladı:

 “İnkârcıların saçma sözlerini gönlümle işittim, hakkımda tasarladıklarını da gördüm.

Onun nefsinin köpeği ayağımı ısırıp beni acıttı.

Ama ben onu incitmem, kendi dudağımı ısırmayı tercih ederim.

Ey inkârcı, senin sırrını da bilirim, ama bunun için neden övüneyim?”

Emir Pervane bunu öğrenince derhal tövbe etti, istiğfarla meşgul oldu.

 

Şeyh Sadreddin’in Rüyası

 

Bir gece Şeyh Sadreddin rüyasında Hazreti Mevlânâ’nın ayağını ovduğunu[49] gördü. Hazreti Mevlânâ o sabah şeyhin tekkesinin kapısına geldi. Şeyhe haber verdiler, o da kapıya çıkıp karşıladı, birbirlerine selam verdiler. Oturması için ne kadar rica ettiyse de girmedi. Şöyle buyurdu:

- Dün geceki zahmetlerinizden dolayı özür dilemeye gelmiştim..”.

Şeyh onun gönlünün parlaklığına ve güzelliğine hayret etti. Birbirine bir çok saygı ve alçak gönüllülük gösterdiler. Hazreti Mevlânâ dönüp yerine geldi.

Hazreti Mevlânâ’nın riyazet adetlerinden biri de ağzında hep sarı heliyle bulundurmaktı. Müridlerinden her biri bunu kendilerine göre çeşitli yönlerden yorumluyordu. Hüsameddin Çelebi’ye başvurup sordular. Şöyle cevapladı:

- Hazreti Pir Efendimizin riyazeti o derecededir ki, suyun ağızlarında değil, boğazlarından bile lezzetli olarak geçmesini istemezler, buruk ve acı olmasını arzu ederler.

Bu hal riyazetlerinin kuvvetine delildir; nefsini ağır eziyetlere sokmak hususundaki gücünü gösterir.
 

Mürid Sevgisi

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ, Çelebi Hüsameddin’e bayram ziyaretine gelirken yakınları önden arkadan mahalleyi doldurdu. Bir dar sokakta bir köpek önüne geldi, müridlerden biri o köpeği vurup kovaladı. Hazreti Mevlânâ o adama bağırdı:

- Ey hayırsız, Çelebi’nin mahallesinin köpeğini mi dövüyorsun?

Bu tavrı onun edebini, yumşak huyunu ve müridlerine ne kadar değer verdiğini gösterir.

 

Edep

 

Hazreti Pir Efendimiz sık sık Çelebi Hüsameddin’in evine gelirdi. Kış mevsiminde bir gece vakti yine onun evine gitti, kapı kapanmıştı, evdekiler uyumuştu. Kar olanca şiddetiyle yağıyordu. Geri dönmedi, rahatsız etmemek için kapıyı da çalmadı, sabaha kadar kapının önünde, ayakta bekledi. Sabah oldu, kapıcı kapıyı açtı baktı ki, Hazreti Pir orda duruyor, mübarek başında karlar birikmiş. Hemen koşup Çelebi’ye haber verdi. Çelebi Hüsameddin koşarak geldi, ayaklarına düştü, ağladı, özürler diledi. Hazreti Mevlânâ iltifatlar edip gönlünü aldı, alnından öptü.

Hazreti Pir Efendimizin bu davranışı, müridlerine örnek olarak edep öğretmek maksadına dayanır.

Şeyh müridlerine bu kadar itibar ederse müridlerin şeyhe karşı hürmetleri nasıl olması gerekir?

 

Hicaz Toprağı

 

Ahiret hatunu Kira Hatun anlatmıştır:[50]

“Uzun zamandan beri Hazreti Pir Efendimizin arkasında namaz kılma mutluluk ve sevabını kazanmak isterdim, fakat hiç kısmet olmamıştı. Bir gün sabahleyin Hazreti Pir Efendimiz şevkinin fazlalığından dolayı öyle müstağrak bir haldeydi ki, yatsı vaktine kadar dam üzerinde, kendinde olmaksızın devamlı gezindi, hiçbir şeye ve kimseye bakmadı. Gidip gelirken birden damın kenarına vardı, adımını boşluğa atıp kayboldu.

Bu hali görünce kendimi kaybetmişim, sabaha kadar ayılamadım. Sabah vaktinde; Hazreti Mevlânâ baş ucuma geldiğini gördüm; kalkıp namaz kılmamı işaret etti. Sarığını çözüp seccade yaptı, sabah namazının farzına niyet eyledi. Ben de hemen ona uydum. Namaz bittikten sonra, kalkıp pabuçlarını çevirdiğimde; içlerinin Hicaz kumuyla dolu olduğunu gördüm. Bunu gördüğümü anlayıp;

- Sakın bunu başka kimseye söyleme! diye emretti.

Hazreti Pir Efendimiz hayatta olduğu sürece bu sırrı kimseye söylemedim. Ama o toprağı alıp sakladım, kimin gözü ağrısa sürme gibi çektim, hastaların ilacına karıştırdım, hepsi şifa bulurlardı.”

 

Musafaha

 

Hazreti Pir Efendimizin müridlerinden hânende Osman anlatmıştır:

“Bir zamanlar iflas ettim, büyük bir maddi sıkıntıya düştüm. Yeni evliydim, yiyecek bulmakta darlık içinde kalmıştım. Bu hal Hazreti Pir Efendimize malum oldu. Kalkıp hareme gitti, evin halkından altı kırmızı dinar alıp dışarı çıktı, oturdu. Bir zaman sonra söz arasında bana buyurdu:

- Osman, bundan evvel senin bir adetin vardı, ara sıra bizimle musafaha ederdin. Epeydir bunu yapmıyorsun, sebebi nedir?

Elini öpmek için kalktım, gizlice altınları elime sıkıştırdı ve;

- Bu musafaha sünnetini muhafaza et, bırakma! buyurdu.

Sevindim, epey müddet onunla geçindim.

 

Yağlı Lokma

 

Yine gûyende Osman anlatmıştır:

“Bir aralık yine darlığa düştüm, harcayacak hiç param kalmadı. Hazreti Pir Efendimizin huzuruna gelip dedim ki:

- El öpmek sünnetini işlemek zamanı geldi!

- Pekalâ, hatırını hoş tut; bu gün sana yağlı bir lokma gelecektir! buyurdu.

O gün akşama kadar tekkede kaldım, hiçbir şey olmadı. Nasıl olur da Hazreti Pir’in işareti gerçekleşmez diye hayrete düştüm. Akşam oluyordu, yağmur yağmaya başladı. Ortalık kararmadan, yerler çamur olmadan eve gideyim deyip dışarı çıktım. Eve vardığımda bahçeyi sel bastığını gördüm. Menfezin ağzında suyun akışını engelleyen çer çöpü ayağımla açınca su akıp çekilmeye başladı. Geçerken ayağıma bir ip dolaştı, ayağımı çekince bir kemer gördüm; içi gümüş akça doluydu. Eve gelip saydım yedi yüz dirhem vardı. Bir kısmını hanıma verdim, bir kısmını kendi masrafıma harcadım.

Ertesi günü darlığımın açılmadığını belli eder şekilde yüzümü ekşiterek Hazreti Pir Efendimizin huzuruna vardığımda şöyle buyurdular:

- Osman, bir kese gümüşü eve götürdün, hâlâ sıkıntıdan dem vuruyorsun, utanmıyor musun?

Hemen ayaklarına kapanıp tövbe ettim.”

 

Çöken Tavan

 

Sultan Rükneddin‘in hanımı Saide Gömaç Hatun anlatmıştır:

“Bir gün eski sarayların birinde bazı hanımlarla otuyorduk. Birden Hazreti Mevlânâ içeri girdi ve;

- Çabuk dışarı çıkın! buyurdu.

Hemen yalın ayak fırladık. Hepimiz dışarı çıkmıştık ki, sofanın tavanı çöktü. Hepimiz ayaklarına kapanıp teşekkür ettik, fakirlere sadakalar dağıttık.”

 

Mağfiret

 

Hazreti Mevlânâ Efendimizin dünya seven bir müridi vardı. Ölüm döşeğinde;

- Hazreti Pir’in üç gün kabrimin başına gelmesini istiyorum! diye vasiyet etti.

Vefat ettikten sonra Hazreti Mevlânâ bir gün akşama kadar onun kabri başında oturdu. O gece ölen kişinin oğullarından bir kaçı rüyalarında babalarını görmüşler; temiz elbiseler içinde, salına salına yürüyormuş.

- Halin nedir? diye sorduklarında şöyle demiş:

- Beni kabre koyduklarında azap melekleri geldiler, ama Hazreti Pir Efendimiz’e hürmet ederek yaklaşmadılar. Birden bir köşeden güzel yüzlü bir rahmet meleği geldi, onlara dedi ki:

- “Siz gidin! Cenabı Hak bu adamı Hazreti Mevlânâ’ya bağışladı, onu mağfiret buyurdu.”

Getirdi evliyâyı Hak zemîne

Ki rahmet olsun onlar âlemîne

 

Nerde?

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ pazardan geçerken bir Türk;

- Dilkû, dilkû![51] diye bağırarak tilki satıyordu.

Bu sözü duyan Hazreti Mevlânâ nârâ atıp şu beyti okuyarak sema' etmeye başladı:

Dil kû dil kû ez kucâ âşık u dil

Zer kû zer kî zer ez kucâ müflis ü zer..

 

“Hani dil, hangi dili sormadasın?

Nerde dil, âşık u dilden yok eser

Hani zer, hangi zeri istersin?

Nerde zer, müflis ile zer ne gezer?

 

(Aşık gönlünü sevgilisine vermiştir. Ah onda gönül ne arar?

Gönül ne vakit bulunur? Gönül nasıl olur?

Hiç aşık ile gönül bir arada bulunur mu?

Altın onda ne gezer? Altın nasıl, ne vakit bulunur?

Hiç müflis ile altın bir arada bulunur mu?)

 

Şeyh Sadreddin’in Rüyası

 

Şeyh Sadreddin bir gece rüyasında Peygamber Efendimizi gördü; kendi tekkesini şereflendirmiş, sofanın sedirine oturmuştu. Sağında, solunda sahabeler ve evliya sıralanmıştı. Hazreti Mevlânâ da oraya geldi, Hazreti Resulullah (s.a.s.) Hazreti Osman’a (r.a.) dönerek;

- Makbul bir evladın var, onunla gözümüz aydın oldu! buyurdu. Sonra Hazreti Mevlânâ’ya yer gösterip oturttu.

Sabahleyin Hazreti Mevlânâ, Şeyh Sadreddin’in tekkesine geldi. Şeyh karşılayıp ikram ederek sedire oturtmak istediyse de;

- Hazreti Peygamber Efendimiz’in gösterdiği yere oturalım! diyerek oraya oturmadı.

Şeyh Sadreddin Hazreti Pir’in içinin parlaklığını överek, geceki rüyasını anlattı, ordakilere durumu açıkladı. Hazreti Mevlânâ oradan ayrıldıktan sonra Şeyh ordakilere tembih edip şöyle dedi:

- Sakın onun huzurunda gönlünüzü karıştırıp dağıtmayın! Hazreti Mevlânâ bütün gönüllerin sırlarını bilir.

 

Hızır

 

Hazreti Mevlânâ ilk zamanlarında vaaz ederlerdi. Bir kere vaaz ederken Musa (a.s.) ile Hızır (a.s.) hikâyesini anlatıp yorumluyordu. Cemaatin içinde Molla Şemseddin adında bir mürid mescidin bir köşesinde oturuyordu. Onun gözüne bir ara bir köşedeki bir adam ilişti; devamlı başını sallıyor ve;

- Doğru söylüyorsun, güzel anlatıyorsun, sanki biz olmuşsun! diyordu.

Şemseddin onun Hızır (a.s.) olduğunu anladı, yardım istemek için eteğine sarıldı. Ama o eteğini çekip gözden kayboldu.

 

Cevher

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ, Celaleddin Feridun’un bağına gitmişti. Orada kalabalık toplantı oldu, akşama kadar coşkun sema’lar yapıldı. Akşam herkes yorularak birer ağaç altına dinlenmeye çekildi. Herkes istirahat etsin diye Hazreti Mevlânâ bir süre murakabeye vardı.

Herkes uykuya dalınca kalkıp bağ içinde gezinmeye başladı. Orada bulunan müridlerden Bedreddin Tebrizî kimya ve simya ilimlerinde ileri bir kişiydi, o uyumamıştı. Bir ara içinden şöyle bir düşünce geçti: “Musa (a.s.) ve Cafer Sadık (r.a.) gibi peygamberler ve evliya, kimya ve simya bilirlerdi. Acaba Hazreti Pir de biliyor mu?” Birden Hazreti Mevlânâ baş ucuna geldi;

- Ne yapıyorsun? Ne düşünüyorsun? diye sordu. Bedreddin onu görünce hemen yerinden fırlayıp kalktı. Hazreti Pir dedi ki,

- Şu tuğla parçasını bana ver! Bedreddin onu verince, alıp cüppesinin içine soktu, öteki eliyle çıkarıp verdi.

- Al Bedreddin! Erler, taşı cevher yapabilir ama onların bundan daha önemli işleri vardır! buyurdu.

Ay aydınlığında o parça göz kamaştırıcı ve şeffaf bir yakut olmuştu. Bedreddin bunu görünce şevke gelip öyle bir nara etti ki, uyuyanların hepsi uyandılar, onun yanına gelip;

- Hazreti Pir Efendimiz sabahtan beri sema' etti. Gereksiz nara atıp onu uyandırdın, istirahatine mani oldun! diye azarladılar. Bedreddin;

- Siz ne diyorsunuz? Hazreti Pir Efendimiz hiç uyumadı ki. Bağın içinde gezinip dolaşıyor! dedi ve hadiseyi açıklayıp anlattı. Yakut parçasını görmek istediler, ama o yine tuğla olmuştu.

Bu gibi kerametler evliyadan çok görülmüştür. Hazreti Pir Efendimiz bir gazelinde şöyle buyurur:

 

Ey âşıkan ey âşıkan men hâk râ gevher kunem

Ey mıtrıban ey mıtrıban def-i şuma pür zer kunem..

 “Ey aşıklar, ey aşıklar! ben toprağı cevher yaparım.

Ey çalgıcılar, ey çalgıcılar! sizin tefinizi altınla doldururum.

Toprak elimde altın gümüş oluyorsa,

Altın paranın fitnesi benim yolumu kesebilir mi?”

 

Yine buyururlar:

 “Kimyanın, bakırı altın etmesine şaşılır.

Fakat şu bakıra bak ki, her an kimya yapıyor.”

 

Yine buyururlar:

 “İsa nühasın zer yapar altın ise gevher yapar

Gevher ise behter yapar hem artırır behterliği”

 (İsa gibi olan mürşid, senin bakır gibi vücudunu altın yapar.

Eğer altın ise cevher yapar. Cevher ise daha güzel bir şey yapar.)

Kâmil, bakır gibi olan noksan bir vücudu; tam ayarda altın ve belki iksir yapınca, bakırı altın veya taşı cevahir yapabilmesine neden şaşıyorsun?

 

Meyhane

 

Bir gün sultan Rükneddin ve emir Pervane cuma günü vaaz etmelerini Hazreti Pir Efendimizden rica ettiler. Hazreti Mevlânâ kabul etti ama cuma günü derin bir istiğraka girdi, halkın başvurmalarından ve gürültüsünden kaçıp bir meyhane köşesine çekildi, kendinden geçmiş bir halde orada oturdu. Bir gazelde bunu şöyle anlatırlar:

Der hâne-i hummar u harâbat ki diydest

Mi’râc u tecelli yü makamat efendi”

 (Efendi, mahmurluk ve harabat evinde mirac tecellisini ve kudsi makamları kim görmüştür?)

İstiğrak vaktinde meyhaneye gitmeleri halkın başına yığılması yüzünden vakitlerinden geri kalmamak içindi.

 

Nitekim buyururlar:

 “Semt-i meyhanede kurdu bana aşk haymesini

Geldi o dilber-i ayyar bana verdi nasip”

Girdikleri her meyhaneyi emirler, müridler sonunda mescid yaparlardı. Bütün ileri gelenler cuma günü namazdan sonra vaazını dinlemek için camiye toplandılar ama orada Hazreti Pir’i göremediler. Hüsameddin Çelebi aramalarını emretti, herkes Hazreti Mevlânâ’yı aramak için bir tarafa gitti.

Arayanlardan birisi Hazreti Pir’i bir meyhanede buldu. Hemen gelip Çelebi’ye haber verdi. O da mecburen meyhane semtine gelip dedi ki:

- Gözlerimi yumuyorum, kendisine yaklaşınca söyleyin de gözlerimi onun mübarek yüzüne açayım!

Böylece Hazreti Mevlânâ’yı görünce dedi ki:

- Hudavendigârım, meyhaneye mi çadır kurdunuz?

- Hayır, asla, hâşâ Çelebi! buyurdu.

Çelebi o zaman vaaz için verdiği sözü hatırlatıp büyüklerin kendisini dinlemeye geldiklerini söyledi. Birlikte kalkıp camiye geldiler. Namazdan sonra Hazreti Mevlânâ kürsüye çıkıp şevk ile içten ahlar çekip şu iki beyti okudular:

 “Ne hoş geceydi, yarin visaliyle zevklere daldığımız dün gece. Müşteri[52] talihimde, güneş kucağımdaydı.

Sevgili, muhabbet şarabından her kadehi sundukça; “kendini kaybetme!” diyordu.

Halbuki ey müslümanlar, insaf edin; söyleyin, öyle bir zamanda aklın yeri var mıdır, akıl başta kalır mı?”

Bu iki beyti okuyunca, Hazretin tavrının etkisinden ve nurlarının yansımasından bütün halk ağlaşmaya başladı, her taraftan feryat ve figanlar yükseldi. Uzun müddet öyle ağlaştılar.

 “Eğer candan çıkarsa söz, gönülde yer tutar elbet”

Cemaat kendilerine gelince baktılar ki, Hazreti Mevlânâ kürsüden inip gitmiş.

 

Fetva

 

Hazreti Mevlânâ her zaman şöyle tembih ederlerdi:

- Ne halde olursam olayım, fetva sormaya geldiklerinde geri çevirmeyin; bana getirin ki, fetva vermek görevi bize helal olsun!

Müstağrak oldukları veya sema' ettikleri sırada dahi kağıt divit hazır tutarlar, eline verirlerdi. O da orda hemen cevabını yazardı. Bir gün tesadüfen, muhalif fırkalar arasında ihtilaflı bir meseleye dair cevap yazdı. Bu fetva rebab dinlemeye karşı çıkan, Hanefi mezhebinin büyük alimlerinden Şemseddin Mardinî’nin eline geçti. O da alıp âlimlerin başı olan kadı Sıraceddin Urmevî’ye götürdü, iptal edilmesini istedi.

O sırada Mevlânâ Hazretleri’nin yakınlarından Ihti- yareddin de oradaydı. Bu durumdan hoşnut olmadı, kalkıp Hazreti Mevlânâ’ya gelip hali anlattı. Hazreti Pir Efendimiz gülümseyerek şöyle buyurdu:

- Git o mollalara benden selam söyle; aslını bilmeden dervişlere sataşmak doru değildir. Molla Şemseddin Halep’teyken fetva şerhlerine dair iki ciltlik bir kitap almış ama okumamıştır. Kütüphanesinde onu arasın, filan kısmında, filan sayfanın, falanca satırında o fetvanın açıklaması vardır, okusunlar!

Şeyh Ihtiyareddin hemen gidip onlara vaziyeti haber verdi. Hepsi ayağa kalktılar. Şemseddin dedi ki:

- Halep’te kitap satın aldığım, uzun süreden beri okumadığım doğrudur, ama haberi araştırmak lazımdır.

Kadı Sıraceddin kitabın getirilmesini istedi. Şemseddin’ in oğlu gitti, kitabı getirdi. Hazreti Mevlânâ’nın dediği sayfa ve satırları saydılar, o meselenin orda yazılmış olduğunu gördüler.

Ordakilerin hepsi Hazreti Mevlânâ’nın velayet nurunun, mükâşefe kuvvetinin hayranı oldular.[53]

 

İnkâr

 

Molla Şemseddin anlatmıştır:

“Bir gece Hazreti Peygamber Efendimizi (s.a.s.) rüyamda gördüm, oturuyorlardı. Huzuruna gidip selam verdim, yüzünü başka tarafa çevirdi. Çevirdikleri yöne gittim. Yine başka tarafa çevirdi. Nihayet dedim ki:

- Ya Rasulallah, senelerce Cenab-ı Hakk’ın lütf u inayeti umuduyla çok zahmetler çektim. Şeriat hükümlerini ve hadis-i şerifleri araştırmak için pek çok çaba sarf ettim. Bütün müslümanların müşküllerini çözmeyi her işimden önde tuttum. Şimdi bu mahrumluğuma hiçbir sebep göremiyorum.

Resulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu:

- Evet bu söylediklerinin hepsi doğru, fakat bizim kardeşlerimize inkâr nazarıyla bakıyorsun! bu, bütün günahlardan daha ağırdır.

İşte o günden beri Hazreti Mevlânâ’ya sevgi bağlarımı kat kat artırıp eski halime tövbe etmekle meşgul oldum. Fakat “İşler vakitlere rehinlidir.” hükmünce o kerameti görünceye kadar müridi olmak şerefine ermemiştim.”

 

Secde Âyeti

 

Yine Molla Şemseddin Mardinî anlatmıştır:

“Bir gün Hazreti Mevlânâ’nın medresesinde şehrin bütün ileri gelenlerinin katıldığı büyük bir toplantı olmuştu. Coşkulu zikirler ve sema’lar yapıldı. Bizim medresemiz oraya yakın olduğundan cemaatin canlılığını ve coşkusunu görüyorduk. Bir ara kalktım, elbisemi değiştirdim, etrafımdaki kalabalığın arasından çıkıp bir köşeye çekildim. Secde suresini okumaya başladım. Secde ayetine geldiğimde Hazreti Mevlânâ secdeye vardı. Bu bir tesadüftür dedim. Başka bir sure okudum, secde ayetine gelince, Hazreti Pir Efendimiz yine secde etti. Kendi kendime bu da sema’ secdesi olsa gerek dedim. Başka bir sure okudum. Secde yerine gelince, bu defa da Hazreti Pir Efendimiz secdeye vardı.

Artık kesin olarak anladım ki, Hazreti Mevlânâ levh-i mahfuza nazar etmektedir. Kendi kendime dedim ki: “Ey gafil, bu kadar açık delilleri gördükten sonra hâlâ böyle bir güneşten ne kadar daha mahrum kalacaksın?” Sonra kalkıp eve gittim, oğullarımı, talebelerimi ve ev halkını yanıma alıp doğruca Hazreti Mevlânâ’nın evine gittik. Eve yaklaşınca, daha kapıya varmadan şeyh Mehmed Hâdim kapıyı açtı. Kendisine;

- Ne haber, kapıyı neden açtın? dedim. Dedi ki:

- Hazreti Pir, tanıdık bir kalabalık geliyor, kalk kapıyı aç diye emretti.

İçeri girdik, odasının kapısının önünde niyazda durarak, istiğfar çekerek bekledik. Lütfedip işaret buyurunca ileri varıp yüz binlerce niyazda bulunarak ayaklarını öptüm, yüzümü, gözümü sürdüm. Yakınlarımla birlikte kendilerine mürid olma şerefine erdim.”

 

Gömlek

 

Hazreti Mevlânâ’nın istiğrakı o kadar güçlü, hariçle alakası o kadar zayıftı ki, eğer pabuçları çamura batsa da sıkışsa, onları bırakıp yalın ayak yürür giderdi. Eğer bir fakir kendinden bir şey istese, üstündeki cüppesini, hattâ gömleğini çıkarır verirdi. Bu yüzden gömleğinin düğmelerini, çabuk çıksın diye, iliklemez, açık bırakırdı. Gömleğini kime verecek olsa, beyler ve zenginler birçok paralar vererek onu satın alırlar, bu uğur ve şerefle iki cihanda mutluluğa kavuşurlardı.

 

Çile

 

Hazreti Pir’in yakınlarından Mevlânâ Mecdeddin Atabey daima çileye girmek isterdi. Bir gün bu arzusunu Hazreti Mevlânâ’ya arz etti. Dileği kabul edildi, medresede bir arkadaşıyla yan yana hücrelerde çileye konuldu.

Birkaç gün sonra açlığa dayanamadı, takati tükendi. Yan hücredeki arkadaşıyla birlikte medreseden çıktı, bir ahbabının evine gitti. Aç olduklarını söyleyince ev sahibi onlara bir kaz dolması hazırlayıp ikram etti. Karınlarını doyurduktan sonra hücrelerine geri geldiler.

Sabah olunca Hazreti Mevlânâ her günkü gibi hücrelerin kapısına geldi, parmağını kapıya sürüp kokladı ve şöyle buyurdu:

- Bu hücreden riyazet kokusu değil, kaz ve pilav kokusu geliyor.

Mecdeddin ve arkadaşı ayaklarına kapanıp özürler dilediler ve dediler ki:

- Böyle bir rahmet denizi varken, insanın kendini halvet köşesinde hapsetmesi mutsuzluktur.

 

“Küfr oldu yüzün terk ile manalara dalmak

Ya bir varakı bağ-ı safaya satın almak”

 

Tevazu

 

Hazreti Mevlânâ bir gün mahalleden geçerken çocuklar gelip elini öptüler. Çocuğun biri oyun oynamakla meşguldü, dedi ki:

- Mevlânâ, biraz dur, oyunu bitireyim, ben de elini öpeyim!

Hazreti Pir Efendimiz çocuğun oyununu bitirmesini bekledi.

Hazreti Pir Efendimiz’in büyük küçük herkese karşı gösterdiği alçak gönüllülüğün derecesini bundan ölçmelidir.

 

Sarımsak

 

Hazreti Pir Efendimizin yakınlarından Mevlânâ Fahreddin Sivasî ateşli bir hastalığa tutulmuştu. Hekimlerin tedavisi fayda vermedi. Hazreti Mevlânâ geçmiş olsun demek için onun ziyaretine gitti. Durumunu görünce; soyulmuş sarımsak getirtti, dövdürüp kaşıkla yemesini söyledi.

Hekimler bunu işitince, hastanın iyileşmesinden ümit kestiler. Ama gece hasta terleyip iyileşmeye başladı. Hekimler bunu gördüklerinde dediler ki:

- Bu tıp değil, ilâhî bir hikmettir.

 

Evliya Gücü

 

Celaleddin Feridun, Hazreti Mevlânâ’ya çok uyumaktan şikayet etti. O da haşhaş tohumu yemesini tavsiye etti. Öyle yapınca bu sefer hiç uyuyamaz oldu. Bu defa uykusuzluktan çok rahatsız oldu, Hazreti Mevlânâ’ya bunun çaresi için başvurdu, mizacı düzeldi.

Ricalullahta o kadar kudret vardır ki, hastalık sebeplerini, şifa sebeplerine dönüştürebilirler, bunun tersine de güçleri yeter

 

İllet

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ evinin damının üzerindeydi. Yakınları evin içinde maarif sohbeti yaparlarken içlerinden biri zevke ve şevke girerek derin ah!... çekti. Tanınmış bir bir kişi bu sırada yoldan geçiyordu bu “ah!...” sesini duyunca;

- İlletli olduğunuz belli oluyor! dedi. Bu sözünü işiten Hazreti Pir Efendimiz damdan ona doğru eğilerek;

- Bakalım illet kime gelir! buyurdular.

Cenabı Hakk’ın takdiriyle o adam bir illete yakalandı; hekimler çaresini bulamadılar, uzun süre iyileşemedi.

O nihayet Hazreti Mevlânâ’yı gücendirmiş olduğunu hatırlayıp, bu yüzden bu illete tutulduğunu düşündü. Kalkıp Hazreti Mevlânâ’nın huzuruna geldi, tövbe ve istiğfarlar etti. Tövbesi kabul edilince o hastalıktan kurtuldu.

 

Şehzade Keygatu

 

Emir Muhammed Sekürci anlatmıştır:

“Şehzade Keygatu, Hazreti Mevlânâ’nın vefatlarından sonra Aksaray’a gelmişti. Konya’nın ileri gelenlerini davet için oraya elçi gönderdi. Arnavutlardan bir grup eşkıya elçiyi katlettiler. Padişah bunun duyunca çok kızdı; Konya’ya asker gönderip kuşatılmasını, zabtedildiğinde ahalisinin tamamen katledilmesini, mallarının yağmalanmasını emretti. Emirler padişahın kızgınlığını gideremediler, işi tabii seyrine bıraktılar.

Halk bunu duyunca korkup, kargaşaya düştüler, Hazreti Mevlânâ’ya sığınmaktan başka bir yol bulamadılar, akın akın türbeye gittiler, yalvarıp ağlaşmaya başladılar.

Keygatu askeriyle Konya havalisine geldiğinde, gece rüyasında Hazreti Hudavendigârı gördü; türbesinden heybetle çıkıp şehrin kenarına geldi. Sarığını başından çıkardı, tülbendini çözüp şehrin etrafını çevirip düğümledi. Sonra Keygatu’nun yanına geldi, boğazını sıkarak;

- Ey Türk, bu düşünce ve hareketinden vazgeç! Yoksa canını kurtaramazsın! buyurdu. Keygatu uyandı, hemen bütün yakınlarını yanına çağırdı. O sırada ben de onun yanına gidenlerin içindeydim. Şehzade korkudan titriyor- du. Rüyasını anlatınca dedik ki:

- Biz de bunu düşünüyor, ama korkumuzdan söyle- yemiyorduk!

Askerin geri dönmesini emretti. Sabah olunca doğruca türbeye gitti, bir çok kurbanlar kestirdi, hesapsız sadakalar dağıttı.”

 

Tıraş

 

Hazreti Mevlânâ tıraş oldukları zaman yakınları da yanında bulunur, saç kıllarını aralarında bölüşürlerdi. Bir gün hamamda tıraş olurlarken[54] bir köşede ayağa kalkmaya mecali olmayan bir ihtiyar “bana da verseler keşke!” diye düşünüyordu.

Hazreti Hudavendigâr hemen saçından bir miktar alıp o adama gönderdiler. Adam Hazreti Mevlânâ’nın kerametine hayran olarak son derece sevinip teşekkürler etti. Hazret’in müridlerinden oldu.

 

Teccellilerin Ağırlığı

 

Hazreti Pir Efendimiz halkın başvurularından sıkıldıklarında hamama giderler, orada da başlarına yığıldıklarında hamamın mahzenine inerlerdi. Bir defasında üç gün üç gece devamlı hamam mahzeninde kalmışlardı. Üç günden sonra Hüsameddin Çelebi kendilerine yalvarıp yakararak dışarı çıkmaya razı etti. Kendilerini çok halsiz görünce Çelebi’nin gözlerinden yaşlar boşandı ve;

- Hudavendigârım, çok zayıflamışsınız, biz biçarelerin istifadesi için kendinize biraz baksanız ne olur?! dedi. Hazreti Pir Efendimiz şöyle buyurdular:

- Dağ o koca gövdesiyle bu tecelliye dayamadı[55]; bu zayıf vücut üç gün üç gece on yedi kere celal güneşinin ve cemal nurlarının tecellisine nasıl katlansın?

 

Rahip

 

Şeyh Salahaddin Zerkub Konevi Hazretleri’nin mürid- lerinden birisi anlatmıştır:

“Bir zamanlar ticaret için İstanbul’a gidecektim. Hazreti Hudavendigâr’ın elini öpmek için huzuruna gittim. Yalnız kaldığımız bir sırada şöyle buyurdu:

- İstanbul’a vardığında, yakınlarındaki filan köyün kuzeyindeki en büyük kiliseye git, etrafta kimse yokken içeri gir, baş rahibe selamımı söyle.

İstanbul’a vardığımda o köydeki kiliseyi buldum. Tenha bir vaktini gözleyip içeri girdim. Baş rahibe Hazreti Hudavendigârın selamını söyleyince hemen ayağa fırladı, secdeye kapanarak pek çok saygı ve bağlılık gösterdi. Ben bu hale şaştım, çünkü Hazreti Mevlânâ Efendimizin bu taraflara hiç gelmediğini biliyordum. Onun da bizim taraflara hiç gelmediği halinden anlaşılıyordu. Bu işte ne gibi bir keramet var acaba diye düşündüm.

Rahip bana çok iyi davrandı, beni alıp hücresine götürdü, odasının kapısını arkasından sıkıca sürgüledikten sonra çeşitli yiyecekler çıkarıp ikram etti. Onları yedikten sonra rahle üstünde bir mushaf gördüm. Rahip bana kendisinin de Müslüman olduğunu, burada Kur’an okuyup namaz kıldığını söyledi ve

- Benim burada itibarım çok yüksektir, bunu kimse bilmiyor. Sen de kimseye söylemeyeceğine yemin etmelisin! dedi.

Sırrını açmayacağıma ant verdim. Beraber namaz kıldık. İkindi vakti kapıyı benim üstümden kilitleyerek kiliseye gitti. Ben orada otururken sıkıldım. Etrafa göz gezdirirken asılı bir perde gördüm. Perdeyi açtığımda Hazreti Hudavendigârı gördüm. Bir köşede mübarek başını omzuna doğru biraz eğik vaziyette murakabede oturuyordu. Hayret ve dehşet içinde kaldım. Gözlerimi oğuşturdum, yine baktım, oradaydı. Kendimi tutamayıp bir nârâ attım, bayılmışım.

Kendime geldiğim zaman rahip gelmiş, ellerimi, ayaklarımı oğuyordu. Ayıldığımı görünce;

- Neden bağırdın? Beni burada rüsva edecektin. Bu kadar sene evliyaya hizmet ettin, daha dayanıklı ve güçlü olman gerekirdi. Hazreti Pir zaman zaman bu makama gelir, kendileriyle görüşürüm. Bu kılıktan çıkmak için kaç kere izin istedim, müsaade etmediler, bu şekilde devam etmemi emrettiler, dedi.

Ertesi günü bana para ve tavsiye mektubu verdi. Oradan ayrılıp tekfurun sarayına gittim. Nöbetçiler beni tekfurun huzuruna çıkardılar. Bana başrahibi nerden tanıdığımı sordu. Ben de tanışıklığımız eskidir dedim. Bana özel yer ayırdılar, her ihtiyacımı karşıladılar. Tüccarlardaki alacaklarımı tahsil edip getirdiler. İstanbul’dan ayrılırken bana kılavuz verdiler, saygı göstererek yolcu ettiler.”

 

Altın

 

Bir gün Hazreti Hudavendigâr geziniyorlardı. Celaled- din Feridun yakınlarından bir grupla bir çardak altında Sultan Veled Hazretleri’nin huzurunda oturmuş, Hazreti Mevlânâ’ya bakıyorlardı. Yabancı bir beyin dileği yerine geldiği için adağı olan bir kese altını getirip Hazreti Mevlânâ’ya sunduğunu, kabul etmesini dilediğini gördüler. Bey ne kadar ısrar ettiyse de Hazreti Mevlânâ ilgilenmedi. Bunun üzerine o bey, bir kese altını eteğine[56]  döküp gitti.

Emir oradan gidince Hazreti Mevlânâ eteğindekileri yere dökerek bırakıp yürüyüverdi.

Çardak altındaki müridler gidip altınları topladılar, kendi masraflarına harcadılar.
 

Sarhoş

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ Efendimiz büyük bir coşkunlukla sema’ ediyorlardı. Bu sırada sarhoşun biri meydana çıkıp lâubâli hareketlerle sema’ yapmaya girişti ama devamlı olarak Hazreti Mevlânâ’ya çarpıyor, hallerini bozuyordu. Müridlerden birkaçı dayanamayıp sarhoşu oradan uzaklaştırmaya çalıştılar. Adam direnince zorlayıp incittiler. Bunun üzerine Hazreti Mevlânâ onları azarladı ve şöyle buyurdu:

- Şarabı o içti, sarhoşluğu siz yapıyorsunuz!

Bu hal Hazreti Pir’in huyunun yumuşaklığına bir örnektir.

 

Hamamda

 

Bir gün Hazreti Mevlânâ hamama gitmişti. Halvet yerine girip oradan uzun müddet çıkmadı. Celaleddin Feridun çıkması çok gecikince merak edip ne olduğunu anlamak için halvetin kapısına geldi. İçeri bakınca dehşet içinde kaldı. Çünkü Hazreti Mevlânâ’nın vücudu halvet odasını tamamen kaplamıştı. Celaleddin Feridun gördüğü manzaradan titremeye başladı ve kendini kaybedip bayıldı.

 

Dünya Ehli

 

Celaleddin Feridun’un tüccar tanıdıklarından bir grup kendisine her gördükçe sevgi ve saygı gösterirlerdi. Onun yokluk yolundaki aşk ve ihlâsını gördükçe onlarda da bu yola girmek arzusu uyandı. Celaleddin Feridun’a dediler ki:

- Biz dünya isteğinden ve mal çokluğundan bıktık, dünya hırsı ve tamahından soğuduk, vazgeçtik. Hazreti Hudavendigâr’a mürid olmak istiyoruz. Bize aracı olmanı rica ederiz.

Ne yapmaları gerektiği hususunda Hazreti Mevlânâ’nın talimatlarını almak için mallarının birer listesini hazırlayıp verdiler. Celaleddin Feridun bunu uygun bulmamakla beraber durumu Hazreti Hudavendigâra arz etti.

Hazreti Hudavendigâr bundan hoşlanmadığını belirten bir tavırla kalkıp ibriği eline aldı, abdesthaneye gitti. Uzun süre kaldı, çıkmadı.

Cevap bekleyen tüccarların sabrı tükenince Hazretin yakınlarından Molla Sıraceddin’e başvurup beklediklerini kendisine haber vermesini istediler. Sıraceddin abdestha- neye varınca Hazreti Mevlânâ’nın bir köşede durduğunu gördü. Tüccarların kendisini beklediklerini söyleyince Hazreti Hudavendigâr şöyle buyurdu:

- Sıraceddin, biz neredeyiz, dünya nerede? Buranın kokusu dünyanın ve dünya ehlinin kokusundan bana daha iyi geliyor. Onlara de ki, eğer Hak yoluna iradenizle girecekseniz, malınızı kendi elinizle sarf edin.

 

 

 

VEFATLARI

 

Rabbi Teâlâ’nın hikmeti; varlık, birbirine zıt dört unsurdan yaratılmıştır; ateş, hava, su ve toprak. Bu dört unsur tabii özellikleri gereğince, kendi asıllarına yönelik olduğundan birbirleriyle çekişme halindedirler. Bazen su galip gelir; ateşin ışığını söndürür, bazan ateşin harareti, nemin kabını yakar. Bazan hava, toprak terkibini parçalar, bazen toprağın kuruluğu bütün terkipleri bozar. Velakin kudsi ruhun feyzi olan ruh, latifliği ve itidali dolayısıyla bunların hepsini dengede tutar.

Fakat o da ulvi âlemden bu süflî haneye inerek eşsiz ve benzersiz Yaratıcı’dan, beden bağlılığı yüzünden ayrı kaldığı için daima asıl âlemine dönmek arzusundadır. Bu vücuda Hak iradesi ulaştığında eğer olgunlaşıp saadet sahiplerinden olup kutsal kemâlât kazandıysa “irciî ilâ rabbik”[57] çağrısını işitir. Hemen bu alçak yerden göklerin kubbesine uçarak “Muktedir Hükümdar katında..”[58]  Arş kandillerinde yerleşir. Eğer şekavet ehli ise, hayatında tabiatın kölesi ve şehvet esiri olarak ayağını şeriat caddesinden dışarı attıysa; dünya heveslerini ahirete, şeytan hoşnutluğunu Hak rızasına tercih ettiyse, ecel eriştiği gün; Arş cennetlerine uçmak isterse de tabiat arızalarının ziftine bulandığından, kesif cisme alışık olduğundan asıl âlemine yükselemez, onu berzahta bağlı tutarlar.

Akıl sahipleri bilirler ki, insan kendini, vesveselerden ve nefsani endişelerden kurtaramaz. Beşeri kuvvetler tabii ömrün dışına çıkamaz. Eğer bu vücutla dünyada daim kalmak mümkün olsaydı, en dengeli mizaca sahip olan Kâinatın Efendisi (s.a.s.) uzun ömürle herkesin en seçkini olması gerekirdi, kendisi de Cenabı Hak’tan daima ebedi yaşamayı isterlerdi. Lakin marifet nuru ve peygamberlik ilmi ile kesin olarak biliyordu ki, bu vücutla Cenabı Hakk’ın likası[59] mümkün olmaz. Bu kesif beden latifin latifini müşahede etmeye elverişli değildir. Bu beden elbisesi fayda ve zararın ortaya çıkması, hayır ve şerrin seçilmesi için giyilmiş, bu fani âlem beka âleminin tarlası olmuştur. Bu yüzden “Dünya ahiretin ekinliğidir”[60] buyurulmuştur.

Dünya tarlasına cahillik gecesinde her ne ekmişsen, ahiret gününün sabahında o fidanın meyvesini görürsün. Hazreti Pir Efendimiz bu hususta şöyle buyurmuştur:

 

“Dıraht u berk ber âyed zi hâk u iyn gûyed

Ki hâce her çi bekâri tura heman rûyed”

 (Fidanlar, yapraklar, bütün nebatlar topraktan biterken derler ki: Efendi, ne ekersen senin için o çıkar.)

 

Sonsuz devlet ve saadet kimi kendine çekerse, o, ahireti düşünür ve o yolculuğun azığını hazırlamaktan, iyilikler biriktirmekten geri kalmaz. Bu geçici vücut evinden çıktığında, fani dünyadan bâki âleme göçer. Kendi istediği gibi hazırlanmış bir menzil ve “süslü tahtlara karşılıklı olarak yaslanırlar” [61]) ayeti gereğince düzenlenmiş bir makam görür.

Allah korusun, eğer bu geçici evin sevinçlerine aldanmış, hayvanlar gibi dünya otlağında şaşkınca onun hevesi için uğraşmışsa, yarın arasat arsasında cehennemin odunu olup sonsuza dek ayağı bağlı “yazıklar olsun bana!” diye feryad eder. İşte bu yüzden peygamberler ve veliler, bu altınla süslü çardağa ve renkli perdelerine iltifat etmemişler, onun şehvet tozunun ayıbını muamele eteklerine bulaştırmamışlardır. Cenabı Hak’tan ancak yokluk ve ebedi yurt yolculuğunu istemişler, insanları da buna özendirmeye çalışmışlardır.

Nitekim Hazreti Pir Efendimiz ölüm sırlarını açıklarken hoş deliller ve renkli misallerle onun acılığını bütün aşıklara tatlı göstermiş ve ölüm korkusundan güven vermiştir.

 “Ey bu dar kafesten uçan, sen yol gereçlerini göğün üstüne yücelttin; bundan sonra taze bir dirilik gör.

Bu başıboş yaşamak nereye kadar? Ölüm hayattır, hayat ölümdür. Kâfir bunun tersine inanır.

Eğer beden evini, O kırarsa sakın inleme. Kesin olarak bil ki, zindandasın sen!”

 

Diğer bir gazelinde de şu mealde buyurmuştur.

 “Ey benim canım, toprak perdenin içinde gizli bir zevk ve mutluluk vardır.

Gayb perdesi ardında yüzlerce Kenanlı Yusuf gizlidir.”

 

Diğer bir gazelde de şöyle buyurur:

 “Hak Teâlâ’dan şeker gibi “Gel!” hitabı gelince nasıl olur da can oraya uçmaz.”

 

Diğer bir gazelde de şöyle buyurdu:

 “Sen Zülfikar gibisin, vücudun tahtadan yapılmış bir kındır.

O kının kırılmasından gönlün niçin kırılır?”

 

Başka bir gazelde şöyle buyurur:

 “Bu câmımı ger kırsa ben gam yemem ondan hiç

Koynunda o sâkinin bir başka kadeh vardır”

 (Eğer bu kadehim kırılırsa üzülmem, zira bu sâkinin koltuğu altında başka bir kadeh vardır.)

 

Başka bir gazelde de şöyle buyurur:

 “Kendime hasmım, bizi katleyleyendir dostumuz

Gark-ı deryayız bizi emvac-ı derya öldürür”

 (Kendimizin düşmanıyız; bizi dostumuz öldürüyor. Denize düşmüşüz; bizi dalga öldürüyor.)

 

Diğer bir gazelinde şöyle buyurmuştur:

 “Gerçeklerden haberdar olarak ölen aşıklar, sevgilinin huzurunda ağızları tatlanarak, ölürler, şeker gibi erirler.

Elest gününde âb-ı hayat içenler, elbette bir başka tarzda ölürler. Onlar letafette melekleri de geçmişlerdir, artık insanlar gibi ölmek uzaktır onlardan.

Sevgide derlenip toplananlar, şu insan kalabalığı gibi ölmezler. Sen sanır mısın ki, aslanlar da köpekler gibi kapı dışında can verir?

Aşıklar yolculukta öldüler mi can padişahı karşılar onları. Aşıklar can gözünü açarlar, başkalarıysa kör ve sağır ölürler.

Hepsi de o ay yüzlünün ayağı ucunda ölürler de güneş gibi doğup parlarlar. Birbirlerinin canı kesilen aşıklar, birbirlerinin aşkıyla ölürler.

Hepsi, de tek bir inciye benzer. Onlar ana baba kucağında ölmezler.

Aşıklar gök yüzüne uçarlar, münkirlerse cehennemin dibinde can verirler.geceleri korkudan uyumayanlar, korkusuz tehilikesiz ölürler.

Fakat burada ota tapanlar, öküz kesilirler, eşekçesine ölürler.

Bu gün o bakışı arıyanlarsa o bakışa karşı neşeli bir halde gülerek can bağışlarlar.

Padişah onları lütuf kucağına alır. Öyle hor ve önemsiz bir halde ölmez onlar.

Bunu da hani ölürlerse diye söyledim, yoksa ölüm onlardan uzaktır.”

Diğer bir gazelinde şöyle buyurmuştur:

 “Ölen kimselerin düşmanları sevinir.

Ben öldüğümde ise düşmanlarım kör olur, vesselam.”

 

Diğer bir gazelinde şöyle buyurmuştur:

"Selâ çağrısı gelince, biz kapıdan oynayarak gireriz.”

Hazreti Pir Efendimiz’in ölüm hakkında söyledikleri bu gibi sözlere hayret ediyorum. Ondan evvel kimse böyle söylemediği gibi ondan sonra da böyle sözler söyleyen gelmez.

Hazreti Pir Efendimizin ruhu “Herşey aslına geri döner” hadisi gereğince kuds âlemine uçmaya yakın olunca, Konya şehrinde kırk kadar deprem oldu. Halk bundan ötürü perişan olup Hazreti Pir Efendimiz’in huzuruna geldiler. Bu musibetin sebebini sorup bu belanın kalkması için dua istediler.

 

Hazreti Pir Efendimiz şöyle buyurdu:

- Gönlünüzü dağıtmayın, yer acıkmıştır; yağlı bir lokma istiyor, yakında muradına erecek, o zaman bu musibet üzerinizden kalkar!

Bu sıralarda şu mealde bir gazel buyurdular:

 “Bu kadar sevgiyle, bu kadar merhametle yine de kızgınsın, fakat ben gönül vermedeyim sana.

Bütün can sırçalarını, “beni göremesin”[62] sözüyle kırıp geçirmedesin. Dünya yurdu deprem içinde, çünkü evden eşya taşıyorsun.

Yüzbinlerce hasta, senin yüzünden ağlayıp inlemede. Sen de bilirsin ki, sensiz yaşayamaz onlar.

Dünya gece gibi, sense bir güneşsin. Halk tamamiyle suretten ibaret, sense cansın.

Kazanca, gama, emellere düşmüşler, candan gafletteler amma yine de can yerinden oynadı mı feryada koyulurlar.

Güneş tutuldu mu; ne geçim kalır, ne neşe.. Sağken, varken kimse onu hatıra getirmez. Fakat bir gizlendi mi, evyahlar olsun neler olur neler!

Ey meclisin neşesi, parlaklığı, ey pazarın canı, hayatı, ey evin de tatlılığı, dükkanın da! Sus, çünkü söz, muallakta duran manalar denizine bir perdedir.”

 

O birkaç gün içinde Hazreti Hudavendigâr efendimiz kırmızı bir ferace giyerek şu mealde bir gazel söylediler:

“Rov ser binih be bâlin tenha mera reha kun

Terk-i men-i harâb-ı şeb-gerd-i mübtela kun...”

 

“Git yastığa başın koy, yalnız bırak beni sen

Ben mestî hal sihrinde terk-i ibtila et

Biz mevc-i aşkız ey yâr, şebden nehara tenha

İster gelip kerem kıl, ister gidip cefa et

Sultan-ı hub-rûyan mecbur değil vefaya

Ey zerd-i rûy-i âşık, sen sabredip vefa et

Mevtin sivası derttir, yoktur o derde derman

İmdi ne söyleyem ben, o derde sen deva et

Dün gece kûy-ı aşkta, bir pîr-i hâbda gördüm

Başıyla remzeder ki nezdimde ahz-ı ca et

Ger varsa yolda ejder aşk oldu zümrüd-âsâ

O zümrüdün şuaından def’i ejdeha et

El verdi bîhûdum ben, ger sen hüner-fezasın

Bahseyle Bu Alîden tezkîr-i Bu Alâ et”

 

(Yürü başını yastığa koy, yat. Bırak beni, vazgeç şu geceleri sabahlara kadar dolaşıp duran yanmış yakılmış mübtelâdan.

Biz geceleri sabahlara kadar yalnız başına sevda dalgalarıyla inler dururuz. Buna alışığız; sen istersen gel, istersen yalnız bırak ayrılığınla cefa et!

Güzeller padişahı sözünde durmak gibi bir şarta bağlı değildir. Ey yüzü sararmış aşık, sen sabrederek sözünde dur!

Göğsümde senden dolayı bir dert var ki, onun ölümden başka devası yoktur; ben sana nasıl derdime deva ol diyeyim?

Dün gece aşk köyünde bir ihtiyar gördüm; başıyla, ‘bizim tarafa gel!’ diye işaret ediyordu.

Eğer yolda bir ejderha varsa zümrüt gibi bir de aşk vardır. İşte o aşk zümrüdünün parlaklığıyla ejderhayı kov![63]

Yeter ben kendimde değilim, eğer sen hüner sahibiysen Ebu Ali Sina’nın tarihini anlat, Eb’ul Ala Maarri’nin tenbihinden bahset.)

 

Bu halden sonra sağlıklarında biraz kırgınlık oldu.

Bütün ileri gelenler sabah akşam geçmiş olsun ziyareti için huzuruna geliyorlardı. Dönemin Calinus’u[64] sayılan en hünerli hekimi Ekmeleddin ve Gazanferî, tedavi için uğraşıyorlardı. Bunların ikisi de Hazreti Mevlânâ’nın nabzını tutarlar, sonra gidip tıp kitaplarını incelerler, hastalığına teşhis koymağa çalışırlardı. Sonra yine nabzını muayene ederler, bu defa başka bir hastalık bulurlardı.

Birkaç gün böyle oldu, nihayet hastalığını teşhisten âciz kaldılar ve kendi halini bildirmesini rica ettiler. Ama Hazreti Mevlânâ cevap vermedi, o zaman anladılar ki, iş başka türlüdür, Hazreti Pir Efendimiz öbür âleme gitmek istemektedir. Bunun üzerine kendilerini tutamadılar, hasret gözyaşları yanaklarından süzülmeye başladı.

Nihayet 672 Hicri senenin cemaziyelâhir ayının 5. pazar günü, kış mevsiminin başlarında güneş batarken, o maarif güneşi kudsî âlemin batısına gurup etti.[65]

Halkın her kesiminden, zengin fakir, tanıdık tanımadık, hıristiyan, mü’min herkesten bir feryat koptu. Elbisler yırtıldı, başlara toprak saçıldı, ağlama ve inlemelerden kapılar, pencereler titredi, kanlı göz yaşları seller gibi aktı. Nerde gönlü yanık bir aşık varsa, acı ve göz yaşları içinde şu mealde beyitler okurdu:

 “Gurub etti zemine mihr-i eflâk

Nasıl ki saçmayam ben başıma hâk

Baharın kekliği uçtu çimenden

Sehab-âsâ niçün yaş dökmeyem ben

Yazık söndü çerağ-ı âlem-efruz

Niçün şeb olmasın şimdi bana rûz”

 (O göklerin güneşi toprak örtüsünde gizlendi, ben nasıl başıma toprak dökmeyeyim?

O hakikat baharının kekliği fena çimeninden uçtu; ben nasıl bulutlar gibi göz yaşlarıyla coşup, ağlayıp inlemelerle bağrışmayayım.

O âlemi aydınlatan parlak hidayet meş’alesi söndü; nasıl olur da böyle bir günde benim gündüzüm gece olmaz?)

O gece Hazreti Pir Efendimiz’in techizi ve kefenlenmesi işleri hazırlandı. Ertesi gün sabahleyin mübarek na’şlarını kaldırdılar. Aşıklar, bağrı yanıklar saf saf, bölük bölük ağlayış ve inleyişlerle cenazenin önünden arkasından yürüdüler. Konya’nın ileri gelenleri ve bütün ahalisi toplanıp bu üzüntüye katıldılar, sırayla her mahalleye, her pazara götürüyorlar, saray görevlileri kılıç ve sopalarla halkın hücumunu savmaya çalışıyorlardı.

Büyük bir kalabalıkla ancak akşam namazına yakın musallaya ulaşabildiler. Âdet üzere muarrif yani tarif edici kişi, öne çıktı ve Şeyh Sadreddin Konevi Hazretlerine;

- Melik’ül meşayih, buyurun! dedi.

Hekim Ekmeleddin bunun üzerine seslendi;

- Muarrif, edebe riayet et! Hakiki melik’ül meşayih[66] Hazreti Mevlânâ idi, ahirete göçetti! dedi.

Şeyh Sadreddin namazı kıldırmak için öne gelince, bir na’ra atıp kendinden geçti. Kadı Sıraceddin öne gelip namazı kıldırdı.

Şeyh Sadreddin Hazretlerinden niçin na’ra attığını sorduklarında şöyle cevap verdi:

- Namaz kıldırmak için ilerlediğimde kalabalık bir melek topluluğu gördüm; saf bağlayıp namaz ve ziyaretle meşgul oluyorlardı. Onların heybetinden kendimi kaybettim.

Kırk gün kadar büyük küçük bütün halk türbeyi ziyarete geldiler. Sultan Veled Hazretleri kendi nâmesinin başında[67] manzum olarak mealen bunu şöyle anlatır:

 

 “Hicretin 672. senesi cemâdil âhirinin 5. günü o yüce padişah göç etti. O zaman sonbahar öyle yaralayıcı oldu ki, gökler yas tutup ağlayıp inledi.

Şehirde ne kadar halk varsa küçük büyük hepsi ah edip ağlaştılar.

Rumlardan, Türklerden bütün köylüler onun üzüntüsüyle yakalarını yırttılar.

Hepsi cenazesinde bulundu. Bunlar bir menfaat için değil, ona duydukları aşk ve muhabbet için gelmişlerdi.

Ne kadar nurlu, temiz ve sadakatli idi. Her topluluk, her millet ona aşıktır.

Hıristiyanlar onu mâbud yaparlardı, Yahudi’ler onu Hûd peygamber gibi temiz ve güzel görürlerdi.

Hıristiyanlar; bizim İsa’mız odur, Yahudiler; bizim Musa’mız odur, derlerdi. Müslümanlar ona Resulullah’ın nuru ve sırrı derlerdi.

O hakikatlerin büyük deniziydi. Ondan ayrılmanın üzüntüsüyle bunların hepsi yakalarını yırttı, yüreklerinin yangınıyla başlarına toprak koydular.

Bu hüzün kırk gün sürdü. Bu süre içinde bu ayrılık elemi hiç dinmedi.

O yas tutanlar kırk gün sonra evlerine döndüler, fakat hep bunu konuşurlar, gece gündüz derlerdi ki; ah o ilâhî hazine toprağın altına gizlendi.”

Büyük edebiyatçı Bedreddin Yahya bu sırada şu iki beyiti söylemiştir:

 “Hangi göz ki gamı hicrin ile nemnâk değil

Hangi bir cîb ki matemle acep çâk değil

Vechine and içerim ki bu zemin üstünden

Senden âlâsı defîn-i şikem-i hâk değil”

 (Ey bizim canımız, sultanımız, senin gamınla ağlamayan bir göz, senin mateminle yırtılmayan bir yaka, bir sine kalmamıştır.

Hakikat didarının aynası olan cemaline yemin ederim ki, toprağın içine senden daha iyi birisi girmemiştir.)

Aşıklardan biri o günlerde dert içinde hep şu iki beyti okuyordu;

 “Ecel dikeni senin mübarek ayağına battığı gün ne olurdu feleğin eli benim başıma helâk kılıcı vursaydı da böyle bir günde gözüm cihanı sensiz görmeseydi..

Ah mukaddes toprağının başı ucunda duran şimdi bu benim öyle mi? Yazık yazık, toprak başıma olsun benim!”

 “Ey toprak, gönlümün derdinden söylemiyorum; bu gün ecel sana bir inci verdi, ne çeşit bir inciyi gizlemedesin?

Âlemin tuzak kurup gönlünü avlayan dilber, tuzağa düşmüş. Bütün halkın gönlünü alan, şimdi senin kucağında uyumakta.”

 

 

 

DOSTLARI VE HALİFELERİ

 

SEYYİD BURHANEDDİN TİRMİZİ HAZRETLERİ

 

Meczupların övüncü, ârif, kâmil, seyyid Burhaneddin Tirmizî Hazretleri büyük velilerden, keşf ve sır sahiplerinden olup devamlı tevekkül ve tecerrüdde idi. Marifette büyük deniz gibiydi. Bütün ömrü mücahede ve müşahede içinde geçmişti. Daima tevhide dair konuşur, uzleti, yalnız kalmayı sever, dünya ve halktan yüz çevirirdi. Dönemin ebdal ve evtadlarındandı. Sultan-ül ulema Bahaeddin Veled Hazretlerine bağlı olup Hazreti Hudavendigâra lalalık ederdi. Resmi ilimleri tahsil ettikten sonra bir gün Hazreti Mevlânâ’ya dedi ki:

- Gözümün nuru, gerçi ilim tahsilinde zahmetler çektin, parmakla gösterilen bir alim oldun. Ama bu ilimlerin ötesinde bir ilim vardır ki, bu ilimler onun kabuğudur. O ilmin anahtarını pederin bana lütfedip verdi, onu öğrenmen lazım!

Ondan sonra kendisine sülûk tarikatını ve meşayih edeplerini telkin etti. Sohbet tam dokuz yıl devam etti. Bu müddet içinde Sultan’ül Ulema Hazretleri’nin maarifini Hazreti Mevlânâ’ya belki bin defa tekrarlayarak tevhid ve maarif sırlarını gereğince öğretip yetiştirdi, onu kat kat fazlasıyla görülmedik makamlara eriştirdi.

Sultan’ül Ülema Bahaeddin Veled Hazretleri Konya’da ahirete göçettikleri vakit Seyyid Burhaneddin Tirmizî Hazretleri orada değildi. Şeyhinin vefat haberini alınca çok üzüldü, derin bir yasa girdi, tam bir sene onun ayrılığı ile mum gibi eridi. Bir gece rüyasında şeyhini, Bahaeddin Veled Hazretlerini gördü; kendisine hiddetle şöyle diyordu:

- Burhaneddin, benim Muhammedim’i nasıl bırakırsın, onu korumakta kusur edersin?

Bunun üzerine Konya’ya geldi, Hazreti Mevlânâ’ya ulaştı.

 

Elbise Yıkamaya mı Geldik?

 

Seyyid Burhaneddin Hazretleri’nin müridlerinden olan, Anadolu’nun yüksek şahsiyetlerinden ve vezirlerinden Sahip Isfahanî bir gün Seyyid Burhaneddin Hazretlerine hizmet etmek için elbisesini yıkatmak istedi, ama şeyh müsaade etmedi ve dedi ki:

- Yine kirlenirse ne yapalım?

Sahip ısfahanî de şöyle cevap verdi:

- Yine yıkarlar!

- Yine kirlenirse?

- Yine yıkarlar!

Bu şekilde birkaç defa tekrar edince şeyhin canı sıkıldı, şöyle buyurdu:

- Boş konuşuyorsun, biz bu âleme elbise yıkamak için mi geldik? Seyyid Hazretleri bu şekilde yaşadıkları halde yanına gelenler mis gibi güzel bir koku duyarlardı.

 

Hal Dili

 

Tirmiz’in şeyhülislamı Şeyh Şehabeddin Ömer Suhre- verdi Bağdat’tan Anadolu’ya gelmişti, Seyyid Burhaneddin Hazretlerini ziyaret etmek istedi. Bunun için Sahip Isfahanî’ye başvurdu. O da Şeyh Hazretlerine;

- Efendim, büyük şeyhlerden biri gelmiş, zatıâlinizin huzuruna gelmek istiyor! diye haber verdi.

Seyyid Hazretleri izin verdi, Şeyh Şehabeddin yanına geldiğinde Seyyid Hazretleri toprak üzerinde oturuyordu. Birbiriyle konuşmaksızın, hal diliyle, vasıtasız olarak sırlar alıp verdiler. Şeyh Şehabeddin bundan çok duygulandı, bir süre sonra ağlayarak dışarı çıktı.

Bazıları ona niçin konuşmadıklarını sordular. Şeyh dedi ki:

- Aramızda çok konuşmalar oldu, çok müşküller çözüldü.

- Seyyid Burhaneddin Hazretlerini nasıl buldunuz? diye sordular. Şöyle cevap verdi:

- Yüzü gizli bir hakikat ve maarif deryasıdır!

 

Övme

 

Seyyid Burhaneddin Tirmizî Hazretleri bir gün söz söylüyordu[68]. Birisi bu sırada kendisine dedi ki:

- Senin medhini filan kişiden duymuştum!

Seyyid Hazretleri dedi ki:

- O adam kimmiş bakayım, beni tanımış da medhet- meğe kalkmış? Eğer beni sözlerimle tanımışsa kesinlikle tanımamıştır; zira sözler, harf, ses ve ağızdır ki bunlar kalmaz. Fiillerimden tanımışsa yine öyledir. Eğer benim zatımı tanımışsa suret zata uymaz ki medhetsin!

 

Söz

 

Tirmiz şeyhülislamının şöyle dediği anlatılır:

- Seyyid Burhaneddin Hazretleri, şeyhlerin maarif kitaplarını okuduğu için bu mevzuda güzel söz söyler.

Birisi;

- Sen de o kitapları okuyorsun, peki sen neden öyle sözler söylemiyorsun? diye sordu.

- O nefsiyle devamlı mücahede yapıyor ve hakikatle amel ediyor!

O adam bu sefer şöyle dedi:

- O halde neden oraya başvurup, o kapıyı çalmıyorsun?

 

İki Aslan

 

Seyyid Burhaneddin Tirmizî Hazretleri, Hazreti Mevlânâ’nın kemale erişip “Allah’ın evliyasına korku ve hüzün yoktur”[69] mealindeki ayetle belirtilen zümreye girdiğini, insanları hidayete yetiştirdiğini gördüğünde Kayseri’ye göçetmek için kendisinden izin istedi. Ancak Hazreti Pir gitmesine rıza göstermediler. Sonra birkaç defa daha müsaade isteyip izin alamayınca, ata atlayıp izinsiz yola çıktı. Fakat yolda hayvan kayıp ayağını incitti, geri dönmek zorunda kaldı. Hazreti Mevlânâ’nın huzuruna çıkıp;

- Gözümün nuru, niçin gitmeme izin vermezsin? dedi. Hazreti Mevlânâ da;

- Ya niçin bizden uzaklaşmak istersiniz?

- Elhamdülillah senin işin tamam oldu, insanlar senden faydalanıyor, feyz alıyorlar. Benim acele etmem, buraya bir aslanın gelmekte oluşundandır. O bir aslan, ben de bir aslanım, iki aslan bir yerde geçinemez!

Bunun üzerine Hazreti Mevlânâ müsaade etti, Seyyid Burhaneddin Hazretleri de Kayseri’ye gitti.

Bundan kısa bir süre sonra Şemseddin Tebrizî Hazretleri Konya’ya geldi.

Seyyid Burhaneddin Tirmizî Hazretleri’nin menkıbeleri pek çoktur, bu kadarla iktifa edildi. Allah başarı verici ve yol göstericidir.

 

 

 

ŞEMSEDDİN TEBRİZİ HAZRETLERİ

 

 

Ariflerin kutbu, muvahhidlerin övüncü, peygamberlerin varisi Şemseddin Tebrizî Hazretleri kâmil, mükemmel, hal ve söz sahibi, kudsi haremin örtülülerinden, Hak dostlarından öyle bir padişahtır ki, hakikatlerde ve maarifte muhakkikler ona başvururlar, o da keşf ve visal yolunu gösterirdi. Tekellüm ve tekarrübte[70] Musa (a.s.), uzlet ve tecerrüdde[71] İsa (a.s.)meşrebindeydi. Hazreti Mevlânâ zamanına kadar hiç kimse onun halini bilmemişti, şimdiye kadar da hiç kimse onun sırlarının hakikatine vakıf olmamıştır. Kerametlerini daima gizler, tanınmaktan kaçınırdı. Tüccar kıyafetinde dolaşır, ticaret yapardı. Gittiği yerlerde hanlarda kalır, odasının kapısını sıkıca kapatırdı. Odasında hasırdan başka hiçbir eşya bulundurmazdı. Evi Tebriz’deydi. Hazreti Mevlânâ’nın oğlu Sultan Veled Hazretleri onun müridiydi.

 

Tirit

 

Anlatılır ki:

Şemseddin Tebrizî Hazretleri bir ara Şam’da oturmuştu. Haftada bir gün odasından çıkar, bir kellecinin dükkânına gidip iki pul vererek yağsız kelle suyu isterdi. Onu içip bir hafta boyunca o gıda ile iktifa ederdi. Bir sene bu şekilde yaşadı. Kelleci onun riyazet için, nefsine eziyet vermek amcıyla böyle davrandığını anladı, bir gün güzel bir tirit hazırlayıp önüne koydu. Şems Hazretleri halinin anlaşıldığını farkedip, el yıkama bahanesiyle yemeğe dokunmadan dışarı çıktı ve gitti, şehri terketti.

 

Beyden Evliya

 

Şöyle anlatılmıştır:

Bir gün yolda atları ve himetkârlarıyla giden bir beyle karşılaştı. Bakışları karşılaşınca, bey atını durdurup uzun süre öylece bekledi, sonra ağlayarak yoluna devam etti. Şems Hazretleri’nin bunun üzerine şöyle dediği duyuldu: “Kullarına nimetleriyle azap eden Hak Teâlâ’y’ı tenzih ederim”[72]

Bu sözünün sebebini sordular şöyle açıkladı:

- Bu bey gizli evliyadandır, bu kılıkla halktan örtülü kalıyor. Beni görünce;

- “Bu kılıkla tarikat gereklerini yapmakta zorlanıyorum” dedi ve fakir kıyafetinde kulluk etmek için dua etmemi istedi. Ben de buna ettim ama kabul edilmedi ve denildi ki:

- “Onun, velayet nurunu beylik vazifesiyle birlikte sürdürmesi lazımdır!” Bunu görünce ağlayarak gitti. Sultan Veled Hazretleri yazmış olduğu kendi Mesnevi’sinde[73] Şems Hazretleri’nin menkıbelerinden şöyle bahsetmiştir:

“Hak aşıklarının üç mertebesi vardır. Hallac-ı Mansur aşıklık makamının ilk mertebesindeydi. Bu mertebelerin ortası büyük, sonuncusu ise en büyüktür. Bu üç mertebenin halleri ve sözleri âlemde ortaya çıktı. Ma’şukların da üç mertebesi vardır ama gizli kalmıştır. Kâmil olan ve vuslata eren aşıklar, ilk derecedeki ma’şukların adını duyarlar ve yüzlerini görmek dilerler. Orta derecedeki ma’şukların adlarına ve izlerine kimse erişememiştir. Son mertebedeki maşuklardan ise kimse bir şey işitmemiştir. Şemseddin Tebrizî Hazretleri en son mertebedeki ma’şukların padişahı idi. Bu yüzden Hazreti Mevlânâ şöyle buyurmuştu:

“Tuyur ud duha lâ testatı’ şuâahu

Fekeyfe tuyur ul leyli tetmau en tera”

(Kuşluk vaktinin kuşları o güneşin ışığına dayanamıyor; gece kuşları onu görmeye nasıl heves edebilsin?)

 

Hak Nuru

 

Yine Sultan Veled Hazretleri’nin Mesnevi’sinde anlatılır:

Bir gün Hazreti Pir Efendimiz gayp âleminde bir kutup gördü ki, hepsi de Hakk’a vasıl olmuş dört bin müridi vardı. O kutup çilede oturmuş, Hak Teâlâ’dan erişemediği bir makamı istiyor;

- “Yarab, Yarab!..” diyordu.

Yer, gök , bütün ulvi ve süfli ruhlar onunla birlikte;

- “Yarab!” diyorlardı.

O sırada Hak nuru; Şems Hazretlerine yansıyor ve;

- “Lebbeyk lebbeyk!”[74] diyordu. Üç defa tekrar edince Şemseddin Tebrizî Hazretleri dedi ki:

- İlâhî, o şeyh “Yarab” diyor, ona “lebbeyk” de!

Bunun üzerine Hak nuru derhal o kutba birbiri ardınca şimşek çakar gibi vurdu ve;

- “Lebbeyk Lebbeyk!” dedi.[75]

 

Ücret

 

Anlatılır ki:

Şemseddin Tebrizî Hazretleri tecellilere garkolup, tecelliler dayanılmaz bir hal aldığında; o halin üzerinden kalkması için bir işle uğraşmaya girişirdi. Ekseriya tanımadığı kimselerin tarlasını sürmek, hayvanlarını gütmek gibi işlerde gecelere kadar çalışırdı. Ücretini verdikleri zaman;

- Borcum var, sizde kalsın, biriksin de hepsini birden ödeyeyim! diyerek almaz, bir müddet sonra da ayrılıp ortadan kaybolurdu.

 

Sohbet Arkadaşı

 

Şemseddin Tebrizî Hazretleri bir defa şöyle münacat etmişti:

- İlâhî, senin has kullarından benim sohbetime katlanabilecek bir kimse var mıdır?

Bunun üzerine gayp âleminden;

- Eğer sohbet arkadaşı istiyorsan, Anadolu tarafına git! diye işaret olundu.

Derhal Anadolu’ya doğru yola çıktı, şehir şehir dolaşarak sohbet arkadaşı aradı. Nihayet bir gece vakti Konya’ya geldi, Pirinççiler hanına indi. Hanın kapısının önünde konukların oturması için karşılıklı sedirler konmuştu. Sabahleyin oraya oturdu. Yakub’un “Ben Yusuf’un kokusunu duyuyorum”[76] dediği gibi koku alıyordu. Hazreti Pir Efendimiz buyurur:

 

“Hatenli sevgilinin gönül alıcı rayihasını duyuyorum.

Ahmedî akik cevherinin pırıltısını görüyorum.

İşte Yemen tarafından bana Rahman’ın kokusu geliyor.”

Hazreti Hudavendigâr da velayet nuruyla; o maneviyat güneşinin şerefli burca girdiğini bildi. Onu aramak için evden çıkıp o tarafa doğru yürüdü. Yolda halk elini öpmek için etrafına toplanıyor, o da herkesi okşayıp gönüllerini alıyordu.

O sırada Şems Hazretleri, Hazreti Mevlânâ’yı gördü, muhabbet nuruyla gayp âleminden işaret olunan zat olduğunu anladı, ama bir şey söylemedi.

Hazreti Hudavendigâr geldi, Şems’in karşısındaki sedire oturdu. Bir süre birbirine bakıştılar, kudsi lisanla söyleştiler. Hiç kimse Şems Hazretleri’nin halini ve Hazreti Mevlânâ’nın onun için orada oturduğunu bilmiyordu.

 

Sual ve Cevap

 

Bir müddet sonra Şems Hazretleri başını kaldırıp Hazreti Mevlânâ’ya sordu:

- Mevlânâ, Allah sana rahmet etsin, Bayezid’den rivayet edilen değişik iki hal için ne dersiniz; Bayezid Hazretleri, Peygamber Efendimiz’in sünnetlerine uymak hususunda son derece titiz davranırdı. Öyle ki, Peygamber Efendimiz’in karpuzu nasıl yediklerini bilemediğinden, ömründe karpuz yememişti. Diğer yandan “Şanım ne büyüktür, kendimi tenzih ederim” veya “Cübbemde Allah’tan başka yoktur” sözlerini söylemiş. Hazreti Resulullah (s.a.s.) ise “Bazen kalbim paslanır, onun için günde yetmiş kez istiğfar ederim” buyurmuştur.

Hazreti Mevlânâ şöyle cevap verdi:

- Bayezid gerçi kâmil evliyadan, vâsıl ariflerden gönül ehli bir zattır. Fakat onu, velayet dairesinde belli bir makama koyup orda bıraktılar, o makamın büyüklüğünü kendisine bildirdiler. O da kendi makamının yüce sıfatını ve ittihad halini anlatmak için böyle konuştu. Resululllah (s.a.s.) Efendimiz’e ise günde yetmiş makam geçirirlerdi, o da eriştikleri makamın yüceliğine şükredip onu sülûkun sonu bilir, ikinci bir dereceye eriştiklerinde ise; bunun evvelkinden daha yüksek olduğunu görürlerdi. Bu sebeple evvelki dereceye ve o makama kanaat etmiş olduklarından istiğfar buyururlardı.

Bu söz üzerine, ikisi de sedirden inip birbirine sarılıp kucaklaştılar, sütle şeker gibi karıştılar.

 

Sohbet

 

Önce altı ay Şeyh Salahaddin Zerkub’un hücresinde birlikte sohbet ettiler. Öyle ki, kesinlikle bir şey yemediler, içmediler ve beşeri hacette bulunmadılar. Onların yanına Şeyh Salahaddin Hazretlerinden başka kimse giremedi.

Altı ay sonra dışarı çıktılar. Şems Hazretleri, Hazreti Mevlânâ’yı sema’ yapmaya teşvik etti. Yorumu ve açıklaması çok uzun olan sema’ın hakikatlerini kendisine anlattı. Ondan sonra Hazreti Mevlânâ bütün vakitlerini Şems Hazretleri’nin sohbetinde geçirir oldu, müridleri kendisine hizmet etme şerefinden mahrum kaldılar. Ayrılık gecemize kavuşma sabahı yüz gösterir, uzak kalma yaramıza yakın olma merhemi sürülür ümidiyle uzun müddet tahammül ettiler.
 

Haset

 

Ama mümkün olmadı; ayrılık ateşi günden güne arttı ve kıskançlık emareleri başgösterdi, aşk şevk meşaleleri parladı. “İnsanların göğüslerinde vesvese verir”[77] ayeti gereğince içlerine vesvese ve taassup girdi. Nihayet inkâr kirini de yüze çıkardılar, azgınlığı, edepsizliği aşk saydılar. Gereksiz işlerle uğraştılar, kendi iradelerini şeyhin iradesinden üstün tuttular. Fırsat buldukça Hazreti Şems’in hakkında dedikodu ürettiler. Hatırı kırılır da buradan gider diye kendisine alaycı sözlerle sataştılar. Fakat onun derya gibi gönlü, o diken gibi laflardan incinmedi, aldırmadı, küstahça söz ve davranışlarını aşka hamletti.

 

Ayrılık

 

Haddi aştılar. O zaman Şems Hazretleri büyük bir fitne kopacağını anladı, durumun düzelmesi için ansızın, habersizce Şam’a gitti.

Şems Hazretleri gidince; Hazreti Mevlânâ bütün mü- ridlerden alâkasını tamamen kesti, yalnız kalmaya başladı. Öyle ki Hazreti Pir’in yakın dostları da o adamların yaptıklarından dolayı Hazreti Pir’den ayrı düştü, bir süre bu dert ve elem için vakitler geçirdiler.

 

Mektup

 

Birdenbire bir gün Şam’dan, Hazreti Şems’ten Hazreti Mevlânâ’ya bir mektup geldi, Hazreti Pir sevincinden sema’a başladı. Aşikâne sözler ve şiirler söyledi. Fitneye karışmayan günahsız cemaate iltifat etti, fitneye karışanlara göz ucuyla bile bakmadı. O fitneciler de kendilerine kızıldığını, anladılar tövbe etmeye, istiğfar getirmeye başladılar. Hazreti Hudavendigâr, onların özürlerini kabul etti. Bu durumu Sultan Veled Hazretleri mealen şöyle anlatır:

 

 “Hepsi bâgirye ve tövbe dedi vah

Bizi affet bu günahtan ey ilah

Bilmedik kadrini, biz görmemeden

Pîşiva bilmedik ol zatı neden

Tifl-ı rehrev idik etme ta’yib

Yarab et o dil-i pîri tatyip

Ki kabul eyleye bizden i’zar

Affa mazhar ola cürm tekrar

Geldiler yalvararak şeyh önüne

Ki bağışla bizi reddetme yine

Tövbeler ettik aman rahmet et

Bir daha eyler isek la’net et

Şeyhleri böyle görünce hâli

Oldu kinden dil-i pâki hâlî”

 (Hepsi ağlayarak tövbe ettiler, Cenabı Hakk’tan af dileyip şöyle dua ettiler: Yarabbi, kör olduğumuzdan onun kıymetini bilemedik, o hazretin büyüklüğünü tanıyamadık. Çocukluğumuza bağışla, o şeyhin kalbini hoş et de bizim özrümüzü kabul etsin, suçumuzu bu sefer de bağışlasın.

Sonra utançla şeyhin huzuruna çıktılar; bizi yine bağışla, reddetme diye yalvardılar. Tövbe ettik, bir daha yapmayacağız, yaparsak bize artık acıma dediler. Hazreti Pir bunların halini görünce kızgınlığı gitti, yumşadı.)

 

Davet

 

Bütün müridler toplanıp Sultan Veled Hazretleri’ne geldiler. Müridlerden bir grupla Şam’a gidip Hazreti Şems’i davet etmesini rica ettiler, yol masrafı olarak bir çok altın gümüş verdiler. Hazreti Hudavendigâr şu gazeli yazıp Sultan Veled’le gönderdi.

 

 “Bir Hûda hakkı ki ezelde idi

Hay ve dânâ ve kadiri kayyum

Nuru parlattı aşk şem’aların

Oldu tâ sad hezar sır ma’lum

Doldu âlem anın bir emrinden

Aşık ve aşk ve hâkim ve mahkûm

Şemsi Tebrizî’nin tılsımında

Kenz vardır acayib-i mektum

Ki o demden ki sen sefer ettin

Mum gibi tatlılıktanız mahrum

Şem’a- âsâ bütün gece yandık

Âteşi vardır, tatlılık ma’dum

Firkat-i tal’atinle oldu bize

Cism, vîrâne, can da güya bûm

Çek inânı çevir bu cânibe gel

Fil-i ıyşe semiz ola hortum

Bize sensiz sema’ helal değil

Oldu Şeytan gibi tarab mercum

Bir gazel söylenilmedi sensiz

Tâ ki geldi o pür şeref mefhum

Hayli zevk-i sema’-ı nâmen ile

Oldu beş, altı bir gazel manzum

Subh-u nurunla oldu rûşen Şam

O bütün fahr-i Şam ü Ermen ü Rûm”

 

 (O ezeli diri olan, her şeyi bilen, kudret sahibi olup yarattıklarının işlerini tedbirden bir an boş kalmayan Cenab-ı Hakk’a yemin ederim ki, onun nuru aşk ışıklarını yaktı da yüzbinlerce gizli şey bilindi.

Onun bir hükmüyle cihan aşk, aşık, hâkim ve mahkûm ile doldu. Şemsi Tebrizî’nin tılsımlarıyla şaşılacak, eşsiz ve görülmemiş hazineleri gizlendi.

And olsun ki, o gün sen gittin; mumun baldan ayrılması gibi ben de tatlılıktan ve tattan ayrıldım. Bütün gece mum gibi yanıyorum, ateşle birlikteyim baldan tatdan mahrumum.

Cemalinizin ayrılığıyla cismimiz viranedir, canımız ise baykuş gibi inliyor. Artık gidiş dizginini bu tarafa çevir, senin huzurun olmadan sema’ helal değildir.

Ayrılık zamanında neşe ve sevinç, şeytan gibi taşa tutuldu. Sensiz geçen günlerde, senin dinlemenin şerefine erişecek tek bir gazel bile söylenmedi.

Mektubunu aldım, sevincimden sema’ ettim ve beş altı gazel yazdım. Ey Şam’ın, Ermen’in ve Rum ülkesinin iftiharı! akşam çağı, sabahın saadet nuruyla aydınlansın artık.)

 

Konya’ya Dönüş

 

Sultan Veled, Hazreti Pir’in emri üzerine kalkıp büyük bir şevk ile hazırlandı, Şam’a hareket etti.[78] Şam’a varınca yoldaş müridlere Hazreti Şems’i her yerde aramalarını emretti. Her köşede o ilâhî sırrın cevher hazinesini aradılar. Birkaç gün sonra Hak cemalinin nuruyla kendinden geçmiş bir halde bir köşede buldular. Oranın ahalisinden hiç kimse o Hazret’in halini bilmiyordu. Sultan Veled bütün mürid- lerle birlikte huzuruna geldi, elini öpüp getirdiği altın ve gümüşleri önüne koydu, Hazreti Hudavendigâr’ın selamını söyleyip mektubunu verdi. Şems Hazretleri gülümsedi ve dedi ki:

- Bizi altın ve gümüşe aldanır mı sanıyorsunuz? Muhammedî ahlak Mevlânâsı’nın çağırması yeter! Onun sözünden ve işaretinden nasıl çıkılabilir?

Orada kaldıkları birkaç gün içinde hep sema’ yaptılar. Yolculuk hazırlıklarını tamamlayıp Konya’ya doğru yola çıktılar. Müridlerin hepsi atlara bindiği halde Sultan Veled Hazretleri Hazreti Şems’in atının yanında yürüyordu. Hazreti Şems her ne kadar;

- Bahaeddin, binin şu hayvana! diye buyurduysa da Sultan Veled;

- Padişah at üzerinde iken kölesi nasıl at binebilir? diyerek yürümeye devam etti. Konya’ya varıncaya kadar yaya yürüdü.[79]

İşte bu yolculukta her adımda yüzbinlerce müşkülünü çözdü, hiçbir salike nasip olmayan hakikat menzillerini geçti, tehlikeli yerleri aştı, kemal ve vuslat makamlarına erişti.

 

Kavuşma

 

Kafilenin Konya’ya yaklaştığı müjdesi Hazreti Mevlânâ’ya ulaşınca, ileri gelenlerle birlikte karşılamaya çıktı. İki hakikat güneşi birbirine kavuştuklarında Şems Hazretleri Sultan Veled’in hizmetlerini teşekkürlerle anlatıp memnuniyetlerini bildirdi ve buraya kadar yaya yürüdüğünü anlattı. Hazreti Mevlânâ, bundan pek memnun oldu, Sultan Veled’in ahlâk ve edebini övdü, ondan sonra ona karşı hep iltifatlı davrandı.

Müridler onların şerefine toplantılar düzenler, her gün birisi davet ederek, bir yere götürürlerdi. Uzun süre bu şekilde ihtilafsız ve huzurlu toplantılarda gece gündüz zevk ve şevk ile sema’lar yapıldı.

Hazreti Mevlânâ, Hazreti Şems’e evvelkinden ziyade bağlanıp hürmet ve muhabbeti arttı, birlikte müstağrak sohbetler yaptılar.

 

Fitne

 

Epey bir müddet sonra Şems Hazretleri, Hazreti Mevlânâ’nın yetiştirmiş olduğu Kimya adındaki temiz huylu bir kızla evlenmek istediğini bildirdi. Hazreti Mevlânâ memnuniyetle arzusunu yerine getirip nikâhladı. Mevsim kış olduğundan evin kışlık kısmındaki bir sofayı onlar için hazırlattı, oraya yerleşip kışı orada geçirdiler.

Hazreti Hudavendigâr’ın oğlu Çeleb-i Alaaddin, pek edepli bilgili bir genç idi. Anne ve babasının ellerini öpmek için geldiğinde bu sofadan geçerek yanlarına giderdi. Hazreti Şems’in velayet kıskançlığı coştu, birkaç defa öğüt verircesine kendisine dedi ki:

- Gözümün nuru, gerçi zâhir ve bâtın edebine diyecek yok ama bundan sonra buradan geçerken daha dikkatli olman gerekir.

Alaaddin bu sözlerden alındı, gücendi. Zaten Sultan Veled’e yapılan iltifatlı muamelelerden dolayı üzüntü duyuyordu. Bu sözler de canının sıkılmasını artırdı. Dışarı çıkıp durumu bir bölük cemaate anlattı. Onlar da bunu bir fırsat saydılar içlerindeki öfkeyi göstererek dediler ki:

- Şaşılacak şey, yabandan gelmiş bir adam ev sahibinin göz bebeğini kendi evine gelmeye bırakmıyor!

Sözün kısası o grup fırsat buldukça Şems Hazretlerini küçümsemekten geri kalmazlar, üzücü davranışlarda bulunmaktan çekinmezlerdi.

 

Kayboluş 

 

Hazreti Şems, yumşak huylu olmasından dolayı onların söz ve hareketlerini Hazreti Hudavendigâr’a söylemedi. Ama bir müddet sonra haddi aştıklarında hikâye yoluyla Hazreti Sultan Veled’e işaret edip dedi ki:

-Bu sefer bunların yaptıklarından dolayı öyle kaybolacağım ki izimi kimse bulamayacak!

Ve birden ortadan kayboldu. Hazreti Hudavendigâr, sabahleyin medreseye gelip Şems Hazretlerini bulamayınca, bulutlar gibi gürleyerek Sultan Veled’in odasına gelip, seslendi:

-Bahaddin, ne uyuyorsun, kalk şeyhini ara! Yine canımız onun rahiyasını alamıyor!

Epey bir süre sonra onu arayıp soruşturdu, sonra birden bire cemaatten tamamen yüz çevirdi. Gece gündüz yalnız kalıp o Hazretin hasretiyle gazeller yazmakta bulundu. Sonunda, o vaktin kutbunu incitip ordan gitmesine sebep olanlar cezaya uğradı; Hazreti Mevlânâ onlardan alâkasını kesip mahrum bıraktı.

Çok araştırmalardan sonra Hazreti Mevlânâ yakınlarıyla birlikte Şems’i aramak için Şam’a gittiler. Orada kaldıkları sürece hep onu soruşturdular. Sonunda Konya’ya dönüp yine sema’, hakikatler, tevhid incelikleri müridlerin kalplerini tasfiyesi ile meşgul oldular.[80]

Şeyh Salahaddin Zerkub, şeyh Şemseddin Tebrizî Hazretleri’nin halifelerinden olup velayet nurlarıyla süslü ve evliya içinde seçkin bir zat idi. Şems Hazretleriyle sohbet etmişti. Hazreti Hudavendigâr onu diğer müridlerinden üstün tutarak Şems’in makamına getirdi, onunla sohbet etti.

 

 

 

ŞEYH SALAHADDİN ZERKUB KONEVİ

 

Evliya ve muhakkiklerin efendisi, şeyh Salahaddin Zerkub, Hazreti Mevlânâ’nın müridi ve halifesiydi. Şems Hazretleri’nin sohbetinde bulunanların başıydı, Hüsamed- din Çelebi’den önce bütün müridler ona başvururlardı. Zühd, vera’, mücahede ve takvada çok ileriydi. İlâhî maarif ve yakin ilimlerini mecaz olarak değil, niyaz yoluyla elde etmişti. Sadakatte en yüksek dereceye ermiş, taşkın bir deniz, kâmil bir fakirdi. Müridi olup elini muhabbetle yapışıp bırakmayan, gönül sahibi kâmillerden olurdu.

Nefsini devamlı olarak kontrol altında tutardı, hacet oldukça ve çok az konuşurdu.

Eskiden beri dindar ve güvenilir olarak tanınmıştı. Kuyumculuk yapardı. Hazreti Mevlânâ’ya bağlanıp işini bırakmasının sebebi şudur:

Salahaddin Zerkub bir gün her zamanki gibi dükkanında kuyumculukla uğraşıyor, bir altın varağı dövüyordu. O gün Hazreti Mevlânâ’nın çok coşkun ve vecdli bir hali vardı. Birden onun dükkanının önüne geldi. Salahaddin’in çekicinin ahenkli sesinden etkilenip kendinden geçerek sema’ etmeye başladı. Zerkub bu halin çekicin sesinden meydana geldiğini anladı; durmayıp altın varakının boşa gitmesine aldırmadan dövmeye devam etti.

Sonra Hazreti Mevlânâ onu dışarı çağırıp kendisiyle bir süre sohbet etti. Bu sohbetten aldığı feyz ile kalbinin pası silindi, Hazreti Pir’e mürid olup bağlandı. Himmetini kazanarak hidâyet buldu, kâmiller zümresine katıldı. Nitekim Hazreti Mevlânâ buyurur:

 “Kâr-ı zerkubları altın gibi ettin altın

Yüz recül kuvveti var sende Salahaddin Şah”

Başka bir gazelinde şöyle buyurdu:

 “Mıtrıba esrar-ı mârâ bâz gû

Kıssahâ-yı can fezâ râ bâz gû

Mâ dehân ber beste-i imruz ezû

Tu hadîs-i dilküşâ râ bâz gû

Mahzen-i innâ fetahnâ ber küşa

Sırr-ı cân-ı Mustafâ râ bâz gû

Çün Salahaddin salâh-ı cân mast

An salâh-ı cânhâ râ bâz gû”

 

“Mıtrıba aç yine esrarımızı

Can-fezâ kıssaları söyle yine

Biz bugün bağladık ondan deheni

Dil-küşa bir haberi söyle yine

Canların hayrı Salahaddin’dir

O şeh-i feyz- eseri söyle yine”

 (Şarkıcı, bizim sırlarımızı söyle, can tazeleyen öykülerimizi söyle!

Biz bugün ağzımızı kapadık; o gönül açıcı sözleri sen söyle!

“İnna fetahna”[81] hazinesini aç, Mustafa (s.a.s.) canının sırrını söyle!

Salahaddin canımızın iyiliğidir, canımızın iyiliğinin sırrını söyle!)

 

Mesnevi’de şöyle buyurmuştur:

 “Adı Salahaddindir, o, yedi kat göğün ve yedi kat yerin kutbudur.

Allaha erişmiş kuvvetli bir kâmildir. Onun bakışı taşa kabiliyet verir.

Güneşin nuru, onun yüzünün nurundan utanır.

Kim onu görse gönül eri olurdu.

Hal sahibi, nazlı, mahcup şeyh onu gördü,

Onu ebdal veliler içinde seçkin bir veli kılıp ona yöneldi.

Ondan başkası yanlış diyerek diğer hepsini bıraktı. Dedi ki:

“Hani o din güneşi dediğimiz Şemseddin var ya; işte yine geldi;

Niçin uyuyalım da bu hakikat tecellisini tanımayalım, bilmeyelim?

Dostlara dedi ki: “Niçin gizleyeyim; benim cihanda hiç kimseden korkum yok!

Ey dostlar, benim yanımdan gidin;

Sırrıma mazhar olan Salahaddin’e başvurun, o kâmilin etrafında toplanın!”

 

Hazreti Mevlânâ, Şems-i Tebrizî Hazretleri kaybolduktan sonra Salahaddin’le üzüntüsünü giderir, onun yanında sâkinleşip rahatlardı. Nitekim Sultan Veled şöyle der:

 “Şeyhin, o mahcup, Hak nazlısının karışık halleri, elemleri, dertli söylenmeleri Salahaddin’le sükûnet buldu.

İlâhî bir hassa olan Şemseddin Tebrizî, o mânâ sultanı ile nasılsa Hak nazlısı Şeyh de Salahaddin’le öyle idi.

Şekerin sütle karışması gibi birbiriyle ne hoş anlaşıp uyuşmuşlardı.

İkisinin de işi birbirine dostlukta halis altın gibi kıymetli, temiz ve parlak oldu.”

 

Kıskanç kişiler Salahaddin Hazretleri’nin Cenabı Huda- vendigâr’la yakınlığını fazla görünce yine kinle hasetle uğraşmaya, düşmanlık göstermeye başladılar. Nihayet kötülüklerinin fazlalığından dolayı o Hazret’i cahillikle itham ettiler. Çünkü onun ledünnî ilminden haberleri yoktu. Nasıl ki Hazreti Sultan Veled buyurur:

 

“Yine münkirler ettiler feryad

Yine teşvişe düştü ehl-i fesad

Dediler kurtulup birinden biz

Gözetirdik hulûs ile derimiz

Bu gelen o gidenden oldu beter

O biri nur idi bu nâr u şer

Keşke olsaydı iptidaki yine

Mûnis ü hem refik şeyhimize

Biliriz biz bu âdemi hepimiz

Mektep ve şehirce biriz hep biz

Ne hat ve ilmi var ne de güftar

İndimizde değil o kıymettar

Oldu bir âmi has hassı Huda

Dediler hamlığından ol cühela

Bilmiyorlar ki âlim anlardır

Çeşme-âsâ ilimde o ferdir

İlminin mahreci cihan-ı adem

O kitaptan okur idi Âdem

Bırak artık bu bahsi kâfidir

Evliya medhin etme vâfidir

Kadh et inkârın o müridanın

Vasfın et o ferik-i bîcânın

Sözleri türehat idi cümle

Uykusuz kaldılar bütün gamla

Dedi onlar tuhaf ki Mevlânâ

Bulmamıştır onun gibi dânâ

Gece gündüz anı eder tebcîl

Ehli fazl üzre etmede tafdil

Bir mürid kalkıp etti tanmazlık

Çıkıp onlardan etti gammazlık

Etti o azm-i nezd-i Mevlânâ

Onların sırrını eyledi ifşa

Ki bunu kasteder bütün o güruh

İşlesinler filâna bir mekruh

Duydu bu hali Şeh Selahaddin

Nur-u çeşm-ü çerağ-ı ehl-i yakin

Hande etti dedi o bîçeşman

O güruh-u pelîdi-i bîiman

Bu kadar Hak’tan olmamış âgâh

Emri olmazsa oynamaz bir kâh

Beni kim katle muktedir acaba

Anı emretmemişse Rabb-ı Huda

Rahmetim mahz, yoksa nefham ile

Diri koymam cihanda bir kimse”

 

(İnkârcıların içine yine bir feryad, bir figan düştü, yine fesatçılar birbirine karıştı. Bunlar birbirine diyorlardı ki:

“Birinden kurtulduk, bak neye tutulduk? Bu gelen öncekinden de beter. Evvelki nur idi, bu ise kıvılcımdır. Keşke yine önceki, şeyhimize arkadaş olsaydı. Hepimiz bu adamı biliriz. Hepimiz hemşeriyiz, hepimiz bir sofranın adamıyız. Onun ne yazısı var, ne ilmi, ne de sözü. Bizce onun Hazreti Pir ile sohbet etmeye layık bir kıymeti yok.”

Ah o avam tabiatlılar hamlıklarından dolayı Cenab-ı Hakk’ın seçkin velisine cahil demişler. Asıl âlimin şeyh Selahaddin olduğunu bilmiyorlar. Çünkü o, âb-ı hayat gibi ledün ilmini içmiştir. Onun ilmi yokluk âleminden ve Hazreti Adem’in okuduğu Hak kitabındandır. Yeter, artık bu hususta söz söyleme, evliyayı övmekten geri dur da inkârcıların, o ruhsuzların kötülüklerini anlat. Gerçi onlar saçma sözler söylüyorlardı, geceleri üzüntüden uyku uyumuyorlardı.

Diyorlardı ki: “Acaba Mevlânâ niçin hiç kimseyi onun gibi arif saymıyor, neden gece gündüz ona eğilerek ikram ve itibar ediyor?”

Bir ara içlerinden bir mürid kalktı, alaycı bir tavırla Mevlânâ’nın yanına varıp; “Cemaat, Salahaddin’i öldürüp canına kıymak istiyor!” diye gammazlık etti.

Evliyanın gözünün nuru Salahaddin daha sonra bunu duyunca manalı bir şekilde güldü ve şöyle dedi: “o körler, o imansız kaba topluluk, Hakk’ın emri olmayınca bir saman çöpünün bile kımıldamayacağını bilmeyecek kadar Hak’tan gafil! Beni kim öldürmeye, kanıma girmeye, kanıma bulanmaya kalkışabilir? Ben sırf rahmetten ibaretim, eğer öyle olmasam bir nefeste cihanda hiçbir canlı kimse bırakmam!” )

Hazreti Hudavendigârın Şeyh Zerkub’a sevgisi o kadardı ki, bir gün maarif sohbetinde Şeyh Salahaddin “hum”[82] kelimesini “hunb” gibi söyledi. Cemaatten birisi dedi ki:

- Hudavendigârım, “hum” diyeceği yerde “hunb” diyor! Hazreti Mevlânâ ona şöyle buyurdu:

- Edepsiz, senin kadar ben de biliyorum. Salahaddin öyle telaffuz ediyor, ona uymak bana hoş geliyor, doğrusu onun dediği gibidir!

Hasetçiler Hazreti Pir’in Zerkub’a karşı bu muhabbetini görünce gıyabında ettikleri dedikodudan pişman olup tövbe ettiler.

Sultan Veled Hazretleri bunu şöyle anlatmıştır:

 “O cemaatin tövbe ederek ağlamalarını o iki yüce zat duyunca rahmet sazını düzenleyerek af ve keremle süslediler. (affettiler)

Tövbeleri kabul edilince üzüntüler gitti, gönüller şenlendi. Şeyh onları affetti, yeniden hepsinden hoşnut kaldı.

Bu mutluluğa erince onların on günlük ömrü; bine, belki sonsuza kadar uzadı.)

Hazreti Hudavendigâr Şeyh Salahaddin’i çok sevdiği için onunla maddi bir bağ daha kurmak arzusuyla kızını oğlu Sultan Veled’e istedi, böylece hısım da oldular.

Hazreti Mevlânâ, Şeyh Salahaddin’le tam on sene sohbet etmiş, bütün müridler ondan dünya ve ahiret için faydalanmıştır.

Şeyh kemale ermiş olduğu halde, kendi iradesi dışında bir gün kalbine bir nakış yazıldı. Kendine geldiğinde bundan dolayı büyük bir ıstırap duydu ve “Rabbımız, unutacak veya yanılacak olursak bizi sorumlu tutma”[83] diyerek şeyhine sığındı.

Bu dua, hadisi şerifte buyrulan “Senden sana sığınırım” manasındadır. Cenabı Hakk’ın yardımı Şeyh’e bağlı olduğundan onu bu durumdan kurtardılar, selamet ve emniyete kavuştu. Ama vücuduna zayıflık ve hastalık geldi. Rahatsızlığı uzadı, bu hayattan ahirete göçmek için Hazreti Hudavendigâr’dan yardım istedi. Bir çok yalvarmalardan sonra kabul edip üç gün kendisini ziyaret etmedi. Şeyh bundan vefat edeceğini anladı. Sultan Veled Hazretleri bunu şöyle anlatmıştır:

“O dinin iyiliğine hastalık geldi, bedeninde ağrılar arttı, bedeni zayıfladı.

Şeyhi vefat etmesine izin vermeyince hastalığı uzadı, inlemesi çoğaldı.

Nihayet Hazreti Pir’e “canımı bu beden den soy!” diye yalvardı.

Şeyh kabul edip yanından ayrıldı ve kendisinden yüz çevirsin diye birkaç gün ziyaretine gitmedi.

Salahaddin o zaman öleceğini anladı.”

Sonra tam hoşnutlukla bu gurur âleminden sürur âlemine göçtü, kalıbını toprağa bırakıp ruh kuşunu meleklerin büyüğü ile uçurarak “Muktedir Melik’in katında”[84] yerleşti.

 

“O arşın tavusu ta arşa gitti

Sada-yı tabl-ı arşîyi çün işitti”

 

Hazreti Hudavendigâr şeyhin vefatından çok üzüldü, Konya’nın ileri gelenleriyle birlikte saygılı törenlerle cenazeyi yolcu ettiler.

Hazreti Pir’in o sırada söylediği bir gazelde şu beyit vardı:

 

“Ey senin hicr-i firakından sema kan ağladı

Hûna müstağrak olup dil akl ile can ağladı”