YENÎKAPI Mevlevîhanesi şeyhlerinden Kütahyalı Ebu Bekir Dede Efen-di'nin büyük oğlu olan Ali Nutkî Dede, 27 Temmuz 1762 (Hicrî: 1176 yıl Muharreminim 5. günü) tarihinde istanbul'da mevlevîhane civarındaki evlerinde doğmuştur. Dedesi Halveti şeyhlerinden Ahmed Efendi'dir, Ali Nutkî Dede'nin diğer kardeşleri Nasır Dede ve Künhî Dede'dir. Annesi Saîde Hanım, Kutb-ı Nayî Şeyh Osman Dede'nin kızıdır.

On dört yaşında iken babası ölünce Mevlevihane'nin şeyhliğine tayin olunmuştur. (Miladi: 1775 - Hicrî 1189) Dinî musikimize ait bilgilerinin tam ve kuvvetli olduğunda şüphe bulunmayan Ali Nutkî Dede'nin kendi el yazması ile meydana getirdiği ve (Defter-i Dervîşan) adım taşıyan mecmuada şeyhliği sırasında kendisine ve dergaha kapılanan (can) lara ait kayıtlar bulunmaktadır. Buradaki isimler arasında Türk mu-sikisinin en kudretli bestekarlanndan Hammamîzade İsmail Dede Efendi'nin ve Türk Dîvan edebiyatının büyük şairi Şeyh Galib'in isimlerine rastlanılmaktadır.

Nutkî mahlasıyla bazı şiirler yazmış olan Ali Nutkî Dede'ye babası tarafından (Memiş) mahlasının verilmiş olduğu ve bu mahlas ile de bazı şiirler yazdığı Mehmed Ziya'nın Yenikapı Mevlevîhanesi adlı eserinde kayıtlıdır.

Dinî Türk musikisinin Mevlevî musikisine ait bölümünün en güzel örnek-lerinden olan Şevkııtarab Ayîn-i Şerîf için çeşitli söylentiler vardır, şöyle ki: Bu eseri Ali Nutkî Dede'nin bestelediği ve dervişi ve öğrencisi olan îsmail Dede Efendi'ye hediye ettiği söylendiği gibi, Sadettin Nüzhet Ergun, şöyle yazıyor:

(... Yukarıda Ali Nutkî Dede namına tespit ettiğimiz "şevkutarab" ayîninin de Dede'ye ait olması ve bu eseri şeyhine bağışlamış bulunması ihtimal dahilindedir; Nitekim "Bestenigar" ayîninden bahsederken bizzat kendisi yedi ayîn vücuda getirdiğim söylemektedir.İsmail Dede'nin bestelediği ayinler Şevkutarab ayîn ile yedi adet olmaktadır. Yenikapı Mevlevîhanesi eski ayîn mecmuasındaki Şevkutarab ayîninin güftesimn altma ismail Dede'nin yazdığı not kanaatimizce bu büyük ve çok kudretli bestekarımızın şeyhine karşı duyduğu sonsuz hürmet ve saygının, ayrıca dervişliğinin hudutsuz alçakgönüllülüğünün mahsulüdür.

"Şeyhim, azîzim Yenikapı şeyhi Ali Efendi hazretlerinin rey ve tedbiri ve her bir nağmede tarifi munzam olduğundan halen okunan bestede medhalim yoktur. Hal-i hayatlarında tenbihleri mucibince, kendi isimlerim ihva ve balasına, bu fakirin ismim tahrir buyurup, fakîri ala-tarîki'l hediye ihsan buyurdular. El-fakîr Derviş îsmail"

Kardeşleri Nasır Abdülbakî Dede ve Abdürrahim Künhî Dede'lerin yetişmelerinde de büyük rolü olan Ali Nutkî Dede, otuz yıl süre ile Yenikapı Mevlevîhanesi şeyhliğinde bulunduktan sonra Miladî: 1804 yılı Ağustos ayında (Hicrî:1219 yılı cemaziyelevvelinde) kırk üç yaşında iken ölmüş ve dergahın mezarlığına gömülmüştür. Sürurî'nin ölümüne düşürdüğü tarih mısra'ı: "Kevser safası eyledi Seyyid Ali Dede (1219)" şeklindedir.

Ali Nutkî Dede'nin iyi bir hattat olduğu, kopya ettiği bir Dîvan-ı Neşati'den anlaşılmaktadır. Bu eser Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa yazmaları 942'de bulunmaktadır.

Kaynak :
İbnülemin Mahmud Kemal İNAL, Hoş Sada, İstanbul, 1958
Mehmed Nazmi Özalp, Türk Mûsikisi Tarihi (Derleme), TRT Müz.Dai.Bşk. Yay., Ankara, 1989